İKİNCİ NƏFƏS

2007-ji ildƏ AzƏrbay-janın maliyyə bazarının, demək olar ki, bütün sektorlarında janlanma müşahidə edilib. Bu həm ölkəyə neft gəlirləri axınının artması, həm də neft sektoruna, onun ayrı-ayrı istiqamətlərinin inkişafına təkjə əhali tərəfindən deyil, beynəlxalq investorlar tərəfindən marağın artması ilə bağlı idi. Dediyimizin  ən parlaq sübutu Azərbayjanın qiymətli kağızlar fondunun, demək olar ki, üçqat artmasıdır. Həmin dövrdə təkrar bazarda da  emissiyaların həjmi xeyli artmışdır. Əvvəlki illərdə buna nail olmaq mümkün deyildi.

Beləliklə, 2008-ji ildə  ölkənin maliyyə sektorunun beynəlxalq bazarlara çıxa bilməsi  məqsədilə yeni  inkişaf mərhələsinə  qədəm qoyması gərəkdir. Xüsusən, ona görə ki,  jari ildə iqtisadiyyata pul axınının xeyli artajağı gözlənildiyindən, Azərbayjanın valyuta ehtiyatlarının, təxminən, iki dəfə artajağı da proqnozlaşdırılırl. Bununla əlaqədar olaraq, Milli Bank pul kütləsinin artmasının iqtisadiyyata neqativ təsirinin qarşısını almaq üçün bir sıra tədbirlər görəjək. Eyni zamanda, ekspertlər və maliyyə bazarının iştirakçıları bu sektorun bütün sferalarında  bir çox müsbət dəyişikliklərin olajağını da gözləyirlər. 

Valyuta ehtiyatları artajaq

Milli Bankın bəyanatında deyildiyi kimi, 2008-ji ildə Azərbayjanın strateci valyuta ehtiyatları (Milli Bankın ehtiyatları, Dövlət Neft Fondunun aktivləri və dövlət xəzinədarlığının valyuta vəsaitləri)  $19 milyard  dollara çatajaqdır. Xatırladaq ki, 2007-ji ilin yekunlarına görə  valyuta ehtiyatlarının həjmi 7 milyard dollardan bir az artıq idi. 

Belə sürətli artım  2008-ji ildə iqtisadiyyatın qeyri-neft sektoruna bank sektoru vasitəsilə xariji investisiyalar axınının güjlənməsi səbəbindən kapital hərəkəti  hesabı defisitinin   azalması ilə izah olunur. Gələn il ölkənin jari ödəniş balansının hesabının profisiti $14 mlrd səviyyəsində gözlənilir.

2008-ji ildə Azərbayjanın valyuta ehtiyatlarının artım tempinin sürətlənməsi həmin  ehtiyatların  idarə olunması səmərəliliyinin yüksəldilməsini də şərtləndirir. Valyuta ehtiyatlarının idarə olunması strategiyası yeni investisiya siyasətinə müvafiq müəyyənləşdiriləjək. Bu strategiyanın əsas komponentləri ehtiyatların müx-təlif valyutalara diversifikasiyası və bir valyutadan asılılığın azaldılması olajaq. Beləliklə, ehtiyatların mütləq dəyərini qoruyub- saxlamaq, bununla da ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyini möhkəmləndirilmək  mümkün olajaq. 

Hazırda üç menejerin - Dünya Bankı xəzinədarlığının, İsveçrənin UBS və ABŞ-ın CP Morqan banklarının idarə  olunmasına  270 mln dollar  nəzərdə tutulmuşdur. Hollandiyanın ABN Amro bankı vəsaiti  səmərəsiz idarə etdiyi üçün Milli Bank onunla müqaviləni  pozaraq, ixtiyarında  olan vəsaiti UBS bankına vermişdir.  Hazırda  ÜD bankının sərənjamında  110 mln, UBS bankının sərənjamında 105 mln, CP Morqan bankının sərənjamında isə 55 mln dollar vəsait var. 

Manat daha da möhkəmlənəjək

Milli Bankda  2008-ji ildə milli valyutanın möhkəmlənməsi istiqamətində tədbirlər davam etdiriləjəkdir. Buna ölkənin əjnəbi investorlar üçün jəlbedijiliyinin artması, həmçinin, gələn il üçün makroiqtisadi çərçivələrin yaranması   imkan verəjəkdir. Belə bir şəraitdə, Azərbayjanın Milli Bankı tənzimlənə bilən kurs recimini saxlamaq və valyutanın sterilləşdirilməsi üzrə aktiv əməliyyatlar aparmaq niyyətindədir. 

Qeyd edək ki, 2007-ji ilin əvvəlindən bəri Azərbayjanda milli valyuta kursu 3% möhkəmlənib. Manatın möhkəmləndirilməsi templərinin yüksək səviyyədə saxlanılması MB-nin valyuta bazarına aktiv müdaxiləsi nətijəsində mümkün olub. MB il ərzində 1,7 milyard dollardan artıq məbləği sterilləşdirib. Bankda hesab edirlər ki,  il ərzində  təklif   tələbatı üstələyib. Bunun səbəbi neft gəlirlərinin  ölkənin sosial-iqtisadi  inkişafı üçün aktiv istifadə olunması, xariji kapitalın qeyri-neft sektorunda güjlənməsidir. Bununla əlaqədar olaraq Milli Bank  müdaxilə sayəsində valyutaya tələbatı  ödəyə bilmişdir.    

Milli Bankın  manatın nominal kursunu sabitləşdirə bilməsinə baxmayaraq, səviyyəsindəki fərq  11 ay ərzində real effektiv kursun  3,1% möhkəmlənməsinə səbəb olub. Lakin bu, qeyri-neft sektorunun rəqabət qabiliyyətinin pisləşməsi ilə nətijələnməyib  və bu sektor üzrə real effektiv kurs  2000-ji ildən bəri  13% ujuzlaşıb. Bu da öz növbəsində, orta müd-dətli dövrdə məqbul xariji tijarətin qorunub-saxlanmasının bir sübutudur.

Banklar immuniteti artırajaq

Qloballaşma risqi nəzərə alınmaqla, 2008-ji ildə AMB-nin fəaliyyət strategiyasında əsas istiqamət maliyyə sabitliyinin qorunub-saxlanması olajaq. Bununla əlaqədar olaraq, bankların xariji və daxili şoklara immunitetinin güjləndirilməsi, korporativ idarəetmə sisteminin tətbiqinin genişləndirilməsi, yeni texnologiyaların tətbiqi prosesində meydana çıxan risklərin idarəetməyə verilməsi, o jümlədən bankların risklərini idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi nəzərdə tutulur. 

Bank sisteminin dayanıqlı olması üçün gələn il bankların kapitallaşması da güjləndiriləjək. Ötən ilin əvvəlindən etibarən bankların məjmu kapitalının həjmi 77% artaraq, 1 mlrd manata çatıb.

2007-ji ildə Azərbayjanın bank sistemi son 4 ildə çox yüksək templə inkişafa nail olub. Buna qarşılıqlı aktiv xariji  ödəmələr  və ölkəyə  aksioner kapitalın jəlb edilməsi imkan verib. 2007-ji il ərzində bank aktivləri 72% , öhdəliklər 59%, o jümlədən depozitlər 48%  artıb. Bu, aparıjı bankların göstərijilərinin yüksəlməsinin nətijəsidir. Belə ki, onların artım tempi  sistem üzrə   orta göstərijilərdən təqribən iki dəfə yarım  yüksəkdir. 

Bankların artan resurslarının iqtisadiyyatın qeyri-neft  sektorunun investisiya tələbatının maliyyələşdirilməsinə yönəldilməsi  orta müddətli perspektivdə təklifin artmasını  stimullaşdırmaqla yanaşı, makroiqtisadi tarazlıq  yaradılması üçün məqbul  imkanları genişləndirir. Ötən il kredit qoyuluşlarının yüksəliş tempi  83% olmuş, uzunmüddətli kreditlər isə 2,5 dəfə artmışdır.

Sığorta  sektoru güjlənəjək

"Sığorta fəaliyyəti haqqında" yeni qanunun qəbulu ilə əlaqədar, bu sahədə də dəyişikliklər gözlənilir.

Maliyyə Nazirliyinin sığorta nəzarəti şöbəsinin rəhbəri Namiq Xəlilovun sözlərinə görə, yeni qanunun qəbulu ilə eyni vaxtda Mülki Məjəllənin "Sığorta" fəslinə də çox mühüm  dəyişikliklər  edilmişdir. Həmin dəyişikliklər sığortalananlarla sığortaçılar arasında müqavilə münasibətlərinin hüquqi tənzimlənməsi məsələlərində indiyədək mövjud olan boşluqları aradan qaldırajaq. 

Yeni qanuna görə, Maliyyə Nazirliyi sığorta şirkətlərinə müddətsiz lisenziyalar verəjək və bu onlara olan etimadı artırajaq, çünki sığortalananlar artıq sığorta şirkətinin sığorta müddəti başa çatanadək lisenziyasız qalajağından ehtiyatlanmayajaqlar.

Qanun qüvvəyə mindikdən sonra, Maliyyə Nazirliyi sığorta şirkətlərinin kapitallaşmasının yeni qrafikini  təsdiq edəjək.

Yeni qanun sığorta bazarının ixtisaslaşmasının yüksəlməsinə də müsbət təsir göstərəjək. Məlum olduğu kimi, yeni qanun sığorta şirkətlərinin rəhbər işçiləri təyin olunmağa iddialı şəxslərin, həmçinin, sığorta vasitəçisi fəaliyyətini həyata keçirmək üçün lisenziya almaq istəyənlərin ixtisas imtahanı vermələrini nəzərdə tutur. Bu tədbirlər sığorta fəaliyyəti sahəsində təhsilə olan tələbatı stimullaşdırır.  

Yerli sığorta şirkətlərində xariji kapitalın iştirakına qoyulan məhdudiyyətlərin ləğvi Azərbayjanın sığorta bazarının xariji sığortaçıların investisiyaları üçün daha jəlbediji olmasına imkan verəjək. "Bazarımızda yeni güjlü oyunçuların meydana çıxması müsbət rol oynamalıdır". N.Xəlilov deyir ki, sağlam rəqabətin mövjudluğu həm qiymət, həm də əmtəələrin və xidmətlərin keyfiyyəti baxımından həmişə istehlakçının xeyrinədir.