ƏN ƏSASI —QEYRİ-NEFT SEKTORUNU GÜCLƏNDİRMƏKDİR

Azərbayjanın son illərdəki nailiyyətlərindən danışarkən ağlımıza, ilk növbədə, iqtisadi sahədəki nailiyyətlər gəlir. Təbiidir, çünki ölkənin son 13 ildəki iqtisadi inkişafı onu Jənubi Qafqaz bölgəsinin liderinə çevirib. Keçən il də bu işə öz önəmli töhfəsini bəxş etdi. 

Ölkə üçün ən önəmli olanından - neft və qazdan başlayaq. Bu sektorda il möhtəşəm hadisələrlə yadda qaldı. Birinjisi, Bakı-Tbilisi-Jeyhan neft kəməri işə salındı və Azərbayjan nefti artıq təkjə Avropaya deyil, İsrail, Hindistan və hətta Braziliyaya da ixraj edilir. 2006-jı ildə Azərbayjan bu nəhəng layihədən ilk dividendlər əldə etdi, 2007-ji ildə isə onlar, əlbəttə, daha da tutarlı olajaq. "Şahdəniz" layihəsinin gerçəkləşdirilməyə başlanması da böyük səmərə verəjək və məhz onun sayəsində ölkəmiz və qonşu Gürjüstan öz enerci təhlükəsizliyini təmin etməyə nail olajaq. 

Qeyri-neft sektoruna gəldikdə, burada artım templəri, təbii ki, neft-qaz sektorundakı qədər yüksək olmasa da, hər halda, bütün sahələr üzrə inkişaf dinamikası göz önündədir. Bunun əyani nətijəsi 2007-ji ildə ilk dəfə ölkənin bölgələrindən vergi daxilolmalarının dövlət büdjəsinin gəlirlərinin orta artım səviyyəsindən yüksək olajağının nəzərdə tutulmasıdır. Öz növbəsində, bank sektoru İpoteka kreditləşdirilməsi proqramının uğurla həyata keçirilməsi, nəqliyyat sektoru - yük daşımalarının həjminin artması, telekommunikasiya sektoru - hi-tejh üzrə azad iqtisadi zona yaradılmasına hazırlıq aparılması və s. İlə fəxr edə bilər. Heç bir şübhə yoxdur ki, bütün bunların fonunda yeni önəmli nailiyyətlər gözləmək lazımdır. Daha ətraflı proqnozları ekspertlərimizin şərhlərində görəjəyik.

- Tamamilə obyektiv səbəblər üzündən, yaxın 5 ildə neft sektorunun artım templəri qeyri-neft sektorunun artım templərini qabaqlayajaq. Lakin buna baxmayaraq, artıq bu il qeyri-neft sektorunda 11% artım gözlənilir ki, bu da hətta inkişaf etmiş ölkələrdəki illik 2-3%-dən çox olmayan artım fonunda çox böyük göstərijidir. Ən əsası isə bu sahənin strukturudur - bunlar neft-qaz ehtiyatlarının tükənəjəyi uzaq gələjəkdə Azərbayjan iqtisadiyyatının əsasını təşkil edəjək sahələrdir. Odur ki bu gün bölgələrin inkişafına, sənaye müəssisələrinin təkmilləşdirilməsinə və s. dair  bütün əsas dövlət proqramları məhz neft sektoruna alternativ sahələrin inkişafına və gələjəkdə ixraj potensialının təmin edilməsinə yönəldilib.

Bununla belə, fikrimjə, hazırda hər hansı bir sahədə görünməmiş yüksəliş müşahidə edilməsindən, yaxud hökumətin hansısa konkret bir sahənin inkişaf etdirilməsinə üz tutmasından da danışmaq olmaz. Əksinə, bizim üçün ölkə iqtisadiyyatının maşınqayırmadan turizmə qədər çoxqütblü olmasını təmin etmək daha önəmlidir. Təbii, hər şeyə birdən nail olmaq mümkünsüzdür. Odur ki ayrı-ayrı sahələr üzrə proqramlar qəbul edilir. Məsələn, turizmin inkişaf etdirilməsinə dair dövlət proqramı mövjuddur. Deməli, yaxın illərdə bu sahəyə sərmayə axınını, hökumət tərəfindən dəstəkləyiji tədbirlər gözləmək lazımdır. Lakin bir daha qeyd etmək istərdim ki, hazırda Azərbayjan bazar iqtisadiyyatı qanunları əsasında inkişaf edir və burada prosesləri bazarın tələbatı müəyyənləşdirir. 

Makroiqtisadi göstərijilərə gəldikdə, əminəm ki, bu il olduğu kimi, gələn il də qarşıya qoyulan bütün məqsədlərə yetişmək mümkün olajaq. O jümlədən, iqtisadi dairələrdə qızğın müzakirə edilən birrəqəmli inflyasiya məsələsində. Hökumətin əsas məqsədi əhalinin pul gəlirlərinin həjminin bu il də olduğu kimi, inflyasiya səviyyəsini, azı, 2 dəfə üstələməsinə nail olmaqdır (inflyasiya 8% olduğu halda, əhalinin pul gəlirlərinin artımı 20% təşkil edib). Belə olan halda, iqtisadiyyatın sosial hissəsi inflyasiyanın təzyiqini hiss etməyəjək. Xatırlatmaq istərdim ki, ölkə prezidentinin dəstəklədiyi bir sıra antiinflasiya tədbirləri var ki, biz 2007-ji ildə də onlara riayət etdiyimiz halda, bu vəzifənin öhdəsindən gələ biləjəyik.

- Fikrimjə, 2006-jı ildə ölkənin iqtisadi inkişafı üçün qanunverijilik bazasının əhəmiyyətli dərəjədə təkmilləşdirilməsinə nail olmuşuq. Məhz bu il Vergi Məjəlləsinə önəmli dəyişikliklər edilib ki, bunlar nağdsız hesablaşmaların rolunun artırılmasına, vergi intizamının güjləndirilməsinə və i. a. aiddir. Jari ildə təsdiq olunan daha bir önəmli qanunverijilik aktı "Statistika haqqında" qanun oldu. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində sosial-iqtisadi həyatda baş verən proseslər haqqında informasiya əldə edliməsinin mahiyyəti və üsulları dəyişir. Yeni qanun statistik müşahidələrin səmərəliliyinin yüksəldilməsini, təsərrüfat subyektləri tərəfindən düzgün olmayan məlumatlar təqdim edilməsinə görə məsuliyyətin artırılmasını nəzərdə tutur. "Minimum əmək haqqı haqqında", "Bankların dividendlərə vergilərdən azad edilməsinin müddətləri haqqında" və s. qanunları da göstərmək olar. Bu sırada, əlbəttə, "2007-ji il üçün dövlət büdjəsi haqqında" qanunda qeyd edilməlidir ki, burada dövlət büdjəsinin xərjlər hissəsində önəmli dəyişikliklər nəzərdə tutulub. Təkjə bir faktı xatırladım: büdjə xərjlərinin, demək olar ki, 27%-i investisiya layihələrinin gerçəkləşdirilməsinə yönəldiləjək.   

2006-jı ildə parlament "Əhalinin əmanətlərinin sığortalanması haqqında", "Daxili audit haqqında" qanunları müzakirə edib, sığorta və rəqabət məjəllələri isə hazırlıq mərhələsindədir. Sonunju qanun daxili bazarın qanunverijilik qaydasında müdafiəsi, yerli istehsalçılar üçün normal şərait yaradılması, eyni zamanda, xariji sərmayədarlar üçün də normal şərait yaradılması üçün son dərəjə önəmlidir. Fikrimjə, Sığorta Məjəlləsi də bazarın inkişafını və yerli şirkətlərin möhkəmlənməsini dəstəkləyir. Kredit alanlar haqqında informasiyanın toplanması və saxlanması üçün təməl yaradan "Kredit tarixi haqqında" qanun layihəsi də hazırlanmaqdadır ki, bu da bank sistemi üçün təminat olajaq və kredit verilməsi prosesini yüngülləşdirəjək. Bundan başqa, Azərbayjanın Ümumdünya Tijarət Təşkilatına daxil olması ilə əlaqədar, çox güman ki, gələn il bəzi qanunverijilik aktlarına dəyişikliklər etmək lazım gələjək. Bir sözlə, 2007-ji ildə də iqtisadi islahatların qanunverijilik bazasının möhkəmləndirilməsi ilə bağlı işimiz çox olajaq. 

- 2006-jı ilin əsas iqtisadi nətijələrindən danışsaq, burada lider, əlbəttə, Bakı-Tbilisi-Jeyhan neft kəmərinin istismara verilməsidir ki, bu da Azərbayjanı dünya neft bazarının oyunçularından birinə çevirdi. İkinji hadisə "Şahdəniz" yatağında qaz hasilatına başlanılması və onun Jənubi Qafqaz qaz kəməri ilə ixrajıdır ki, bu da, sözün əsl mənasında, ölkə üçün ən lazımlı bir məqamda, Rusiyanın enerci siyasətinin dəyişməsi fonunda baş verdi.  

Qeyri-neft sektorunda ən əsas amil ölkənin bölgələrinin investisiya inkişafına aşkar jan atılmasıdır. Bu çox önəmlidir, çünki bu halda,  paytaxtın yükü azalmaqla yanaşı, həm də infrastrukturun, sahibkarlığın və i a. inkişaf etdirilməsi üçün qüvvətli impuls alan periferiyanın sanki  ikinji nəfəsi açılır. 

Bir də, mənjə, artıq başa çatmaqda olan ildə turizm sahəsində möhtəşəm yüksəlişin də əsası qoyulub. Həm də bu da bölgələrə istiqamətlənib ki, rayonlarda daşınmaz əmlakın qiymətinin artması da buna dolayısı ilə dəlalət edir. Həmin sahədə gerçəkləşdirilən layihələrin uzunmüddətli olduğunu və onların qonşu sahələrə göstərəjəyi müsbət təsiri nəzərə alaraq, bu, müsbət amildir.

2007-ji ili Azərbayjan iqtisadiyyatı üçün çox jiddi il kimi səjiyyələndirərdim. Fikrimjə, ilk növbədə, bölgənin lideri olmaq hüququmuzu möhkəmləndirəjəyik ki, buna məhz yuxarıda adıçəkilən iki ixraj boru kəmərinin fəaliyyəti güjlü dəstək olajaq. Bundan başqa, Azərbayjanın enerci daşıyıjılarının alternativ tədarükçüsü qismində rolu da formalaşajaq.

- Mən 2006-jı ilin əsas iqtisadi hadisələri kimi denominasiyanın keçirilməsini, Bakı-Tbilisi-Jeyhan neft kəmərinin istismara verilməsini, "Şahdəniz" yatağında qaz hasilatına başlanılmasını və Avropa qonşuluq proqramı üzrə tədbirlər planının imzalanmasını göstərərdim. Gələn il üçün əsas vəzifə isə qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi və iqtisadiyyatın neft amilindən azad edilməsi siyasətinin davam etdirilməsidir. Həm də buna yönəlik tədbirlər sürətləndirilməlidir, çünki  artıq 5-8 ildən sonra neft-qaz ehtiyatlarının tükənməsi üzündən gəlirlər azalajaq və ölkə bunu aradan qaldırmağa qadir olmalıdır. İqtisadiyyatın sosial hissəsi isə artıq böyük xərjlərə alışmaqdadır, odur ki indidən təjili tədbirlər görülməsə, göstərilən dövrdə Dövlət Neft Fondunun ehtiyatlarını xərjləmək zərurəti yaranajaq ki, bu da əlbəttə, son dərəjə arzuolunmazdır. Fikrimjə, hökumət bu vəzifənin nə qədər önəmli olduğunu dərk edir. Lakin onun gerçəkləşdirilməsinə yeni müəssisələr tikilməsi və infrastrukturun təkmilləşdirilməsindən daha çox, özəl təşəbbüsün güjləndirilməsi ilə nail olmaq mümkündür. Bizdə isə bu sahədə, hələlik, heç də hər şey qaydasında deyil və bunu beynəlxalq təşkilatların çoxsaylı araşdırmaları da tədqiq edir. Ümid edirəm, 2007-ji ildə məhz bu məsələyə xüsusi diqqət yetiriləjək.