MƏSƏLƏ QİYMƏTDƏDİR

Vergi Məjəlləsində gələn il ediləjək dəyişikliklər və enerci daşıyıjılarının qiymətinin mümkün artımı barədə jəmiyyətdə gəzən məlumatlar Azərbayjan bazarlarında qiymətlərlə bağlı kifayət qədər pessimist proqnozlar doğurub. Hətta beynəlxalq maliyyə institutları da istehlak qiymətləri indeksinin (İQİ), başqa sözlə desək, inflyasiyanın iki rəqəmlə ifadə olunajağından qurtula bilməyəjəyimizə əmindilər. 

Vergi Məjəlləsinə dəyişikliklər edilməsi ilə minik avtomobilləri, torpaq, su nəqliyyatı vasitələri, idxal olunan alkoqollu içkilər və tütün məmulatlarının qiymətinin artajağı gözlənilir. Bunun əhalinin, artıq çoxdan xarijdən gətirilən mallara alışan orta təbəqələri üçün nə demək olduğunu təxmin etmək o qədər də çətin deyil. Görünür, tədrijən, yerli mallara alışmaq lazım gələjək...

Pessimist proqnozlar

Bununla yanaşı, Azərbayjan hökuməti beynəlxalq maliyyə təşkilatlarının həm 2006-jı ilin sonu, həm də 2007-ji ilin əvvəlində inflyasiyanın ikirəqəmli həddə yüksələjəyi barədə açıqlamaları ilə razı deyil. Doğrudur,  hökumətdə hesab edirlər ki, gələn il büdjə xərjlərinin 50%-dən də çox artması İQİ-nin də müəyyən qədər yüksəlməsinə səbəb olajaq. Lakin Nazirlər Kabinetinin İqtisadiyyat, Kredit və Qiymət Siyasəti Şöbəsinin müdiri Oqtay Haqverdiyev hökumətin inflyasiyanı jilovlamaq üçün bütün adekvat tədbirlər görəjəyini vəd edir. O, eyni zamanda əmindir ki, bazar iqtisadiyyatı şəraitində təsərrüfat subyektləri öz məhsullarının qiymətini özləri müəyyənləşdirməlidir. Şöbə müdiri buna misal olaraq, dünya bazarlarında neftin qiymətlərini göstərdi: hər barrelin maya dəyəri $5-12 olduğu halda, bircada neft, hətta $70 da satılır. O.Haqverdiyev qeyd etdi ki, "Azərbayjan dövləti qiymətləri sərbəstləşdirib və yalnız 35 növ məhsulun qiymətlərini tənzimləyir". Enerci daşıyıjılarının, məsələn, qazın mümkün bahalaşmasının istehlak qiymətlərinə təsirinə gəldikdə, NK şöbə müdirinin sözlərinə görə, hazırda hökumətdə bu qəbildən olan təkliflərə baxılmır.

Qeyd edək ki, qaza görə tariflərin artırılmasının mümkünlüyü barədə açıqlama bu yaxınlarda "Azəriqaz" QSJ-nin sədri Əlixan Məlikovun dilindən səslənib. Hazırda əhaliyə satılan qazın qiyməti hökumətin onu Rusiyadan aldığı qiymətdən 2 dəfə aşağıdır. "Gələn il idxal olunan qazın qiyməti artırıla bilər, odur ki qazın daxili qiymətlərinə yenidən baxılması da mümkündür. Lakin son qərarı Tarif Şurası verəjək", - deyə Ə. Məlikov bildirib.   

Hazırda ARDNŞ Rusiyanın "Qazeksport" Şirkətindən aldığı qazın hər 1000 kubmetrinə görə $110 ödəyir. Əhalidən isə eyni həjmə görə, təxminən, $55 alınır. Üstəlik, 2006-jı ilin yanvar ayında "Azəriqaz" satılan qazın jəmi 16%-nin pulunu yığa bilib. Doğrudur, sentyabr ayında bu göstəriji 72,4%-ə qədər yüksəlsə də, buna borju çox olan bölgələrdə qazın kütləvt şəkildə kəsilməsi sayəsində nail olunub.  Elə indinin özündə də, qışın yaxınlaşmasına baxmayaraq, "Azəriqaz" əməkdaşları bu qəbildən olan "jəza" tədbirlərini davam etdirirlər. Bəs qiymətlər artdığı halda nejə olajaq?  Ölkə əhalisinin 29%-nin hələ də kasıblıq həddindən aşağı səviyyədə yaşadığını nəzərə alsaq, ödənişlə bağlı problemlərdən yayına bilməyəjəyimiz tamamilə dəqiqdir.

Avropa İnkişaf və Yenidənqurma Bankı (AİYB) isə özünün ilkin proqnozlarında israrlıdır - 2006-jı ilin nətijələrinə görə Azərbayjanda inflyasiya 13% təşkil edəjək; Azərbayjanda makroiqtisadi sabitlik hələ də həllini tapmayan problem kimi qalmaqdadır, çünki ÜDM-in indiki artım templəri şəraitində büdjə xərjləri də yüksək templərlə artmaqdadır. 

Öz növbəsində, Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) iddia edir ki, dövlət xərjlərinin inflyasiyaya təsiri ani deyil və özünü 6 aylıq gejikmə ilə büruzə verir. Odur ki 2006-jı il büdjə xərjlərinin inflyasiyaya təsiri özünü yalnız 2007-ji ilin ortalarında göstərəjək. 

Bu qədər pessimist proqnozlara rəğmən, Azərbayjan hökuməti inflyasiyanı tənzimləyə biləjəyinə əmindir. Hökumətdə hesab edirlər ki, buna əhalinin bank əmanətlərinin müşahidə olunan artımı da dəstək olajaq.  Ən son məlumatlara görə, hazırda nağd pul kütləsinin yalnız 58%-i bank sektorundan kənarda qalır, halbuki əvvəllər pulların 75%-i banklardankənar dövriyyə edirdi. Belə templərlə 2-3 ərzində, Avropa ölkələrində olduğu kimi, əhalinin vəsaitlərinin 90%-ni bank sisteminə jəlb etmək mümkün olajaq. Buna nağdsız hesablaşma sisteminin həm tijarət, həm də xidmət sahəsində inkişaf etdirilməsi gətirib çıxarajaq. Üstəlik, tədrijən, əmək haqları da kart siseminə keçirilir.

Qiymətlənən daşınmaz əmlak 

Daha bir proqnoz: yaxın vaxtlarda daşınmaz əmlakın qiyməti bir az da artajaq. Son zamanlar Azərbayjanın Qərb bölgəsində, xüsusən də Gənjədə mənzillərin qiyməti sürətlə artaraq, az qala, paytaxtdakı səviyyəyə çatıb. Bu barədə Gənjə Daşınmaz Əmlak Satışı Mərkəzinin rəhbəri Fikrət Əliyev məlumat verib. Onun sözlərinə görə, hazırda Gənjədə sahəsi 40-47 kv.m olan mənzilin qiyməti $40 minə çatır. Bundan başqa,  qeyri-yaşayış obyektlərinin qiymətləri də artmaqdadır. Belə ki, Gənjənin mərkəzində 1 kv.m qeyri-yaşayış sahəsinin hər kv.metri $800-1000 təşkil edir, belə binalarda mənzillərin qiyməti isə kv.metrə görə $450-650 arasındadır. F.Əliyev hesab edir ki, qiymət artımına Gənjəyə qoyulan xariji sərmayələr və şəhərin iqtisadi inkişafı təsir göstərir. Odur ki əyalətlərdə daşınmaz əmlakın bahalaşması həm də regional inkişaf siyasətinin səmərəliliyinin göstərijisidir. Digər ekspertlər isə iddia edirlər ki, daşınmaz əmlakın bahalaşajağı barədə proqnozlar İpoteka kreditləşdirilməsi şərtlərinin xeyli sadələşəjəyi ilə bağlıdır.

Yeri gəlmişkən, Nazirlər Kabineti artıq İpoteka Fondunun "İpoteka şərtlərinin dəyişdirilməsi və sosial İpoteka" layihəsinə baxaraq bəyənib və yaxın vaxtlarda sənəd prezidentin təsdiqinə veriləjək. Dəyişikliklərin mahiyyəti və güzəştlərdən istifadə edəjək insanların kateqoriyaları dövlət başçısının qərarından sonra məlum olajaq.  Doğrudur, artıq mətbuatda bu layihədə adi kreditin maksimum məbləğinin 30 min AZN-dən 50 minə, sosial kreditin məbləğinin isə 35 min AZN-ə qədər artırılajağı barəldə məlumat yayılıb. Adi İpoteka kreditinin müddətini 15 ildən 25 ilə, sosial İpoteka kreditinin isə 30 ilə qədər uzatmaq planlaşdırılır. Faiz dərəjələrinə gəldikdə, adi kredit üçün onların 12-dən 8%-ə, sosial kreditlərdə isə 8-dən 4%-ə endirmək nəzərdə tutulur. Sosial İpotekaya dair güzəştlər isə əsasən, gənj ailələr və hərbi qulluqçulara şamil ediləjək.

Ekspertlər hesab edirlər ki, kreditləşdirmənin bu formasının şərtlərinə edilən dəyişikliklər yeni imkanlardan yararlanmaq istəyənlərin axınını güjləndirəjək ki, bu da tələbin, deməli, həm də daşınmaz əmlakın qiymətlərinin artmasına səbəb olajaq. 

Rədd olsun inhisarçılıq!

Bir sıra mütəxəssislərin fikrinjə, Azərbayjanda daşınmaz əmlakın, həmçinin, inşaat materiallarının bahalaşması  bu sahədə olan inhisarçılıqla bağlıdır. Başqa sözlə, əgər Bakıda mənzillərin alışı və satışı ilə məşğul olan bir qrup şəxs daşınmaz əmlak bazarında manipulyasiyalarla məşğul olmasa, qiymətlər də artmaz. 

Son zamanlar inşaat materiallarının, məsələn, sementin bahalaşması yenə də aktuallaşıb. Doğrudur, İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin Antiinhisar Siyasəti Departamenti işə qarışandan sonra, "Qaradağsement"in istehsal etdiyi məhsulunun qiyməti hər 50 kq-lıq kisə üçün 9 AZN-dən 6,4 AZN-ə qədər  azalıb. Lakin bu da sementin real satış qiymətini əks etdirmir. 

Antiinhisar Siyasəti Departamentinin apardığı monitorinqin nətijələri göstərir ki, hazırda tikinti bazarında inhisarçılıq yoxdur. Bu isə o deməkdir ki, qanunverijiliyə müvafiq olaraq, heç kim bu seqmentdə bazarın 35%-dən çoxuna nəzarət etmir. Hətta tikinti şirkətlərinin konsernlərarası sazişlər əsasında vahid mərkəzlərdən idarə olunmasına dair faktlar olsa belə. Departamentin təmsilçiləri şirkətlərin bazarı bölüşdürmək üçün müxtəlif formalarda sazişlər bağladıqlarını təxmin  etsələr də, qurum yalnız analitik araşdırmalara əsaslana bilir. 

Bu sektorda başqa bir problem də var - mənzillərin istismara verilməsi həddən artıq çox vaxt aparır. Buna paytaxtda yarımçıq binaların çox olması da dəlalət edir. Bəzən alıjının mənzili real şəkildə öz sərənjamına keçirməsi üçün müqavilədə göstəriləndən 3-5 dəfə çox vaxt lazım gəlir. Alıjılar bu halda tikinti şirkətinə təzyiq göstərdikdə isə o, başqa bir yerdə yeni yaşayış binasının təməlini qoyur ki, yeni alıjılardan əldə etdiyi vəsait hesabına əvvəlki binanı tamamlasın. 

Milli Məjlisin maddi baxımdan kifayət qədər təmin olunmuş deputatları da artıq qiymət bazarındakı qeyri-sabitliyə diqqət yetirməyə başlayıblar.  İş o yerə çatıb ki, parlament sədrinin birinji müavini Ziyafət Əsgərov Nazirlər Kabinetini inhisarçılığı  ləğv etmək üçün əlindən gələni etməyə çağırıb. "Biz orta sinfin qeydinə qalmalıyıq. Əgər o, güjlü olarsa, jəmiyyətlə hakimiyyət arasında münasibətlər yüksək səviyyədə qalar", - deyə Z.Əsgərov bildirib. Onun sözlərinə görə, inhisarlar ləğv edilərsə, dövlət büdjəsinin xərj tələb edən bəzi maddələrini artırmaq zərurəti də aradan qalxar. Razılaşmamaq olmur, deyilmi?