GÜRCÜSTANDA SİYASİ HƏRARƏT ARTIR

Bu yay dünyanın bir çox yerlərində olduğu kimi, Gür-jüstanda da həddindən artıq isti keçdi. Havalar o dərəjədə isti keçdi ki, dağ meşələrində yanğınlar baş verdi və hökumət kömək üçün Türkiyəyə mürajiət etməli oldu. Nətijədə, Ankara Gür-jüstana yanğınların üzərinə su və köpük tökmək imkanına malik olan iki «J-130» tipli hərbi təyyarə göndərdi. 

Amma Gürjüstanda hərarətin yüksəlməsi yalnız iqlimdə deyil, həmçinin, siyasətində də, yəni həm xariji, həm də daxili həyatında da hiss olnur. Yaydan başlanan etiraz aksiyaları getdikjə müxtəlif siya-si qüvvələri və ijtimai təbəqəni özünə jəlb edərək genişlənir. Etirazlara isə üç hadisə səbəb olub: bank klerki Sandro Girqvlianinin qətli; Tbilisi Dövlət Universitetinin «muxtariyyəti»nin pozulması (əvvəllər prorektor Elmi Şura tərəfindən seçildiyi halda, indi onu hökumət təyin etməyə başlayıb) və qazaxıstanlı investorlar tərəfindən alınmış Batumi mehmanxanasında məskunlaşmış qaçqınların vəhşiliklə oradan çıxarılması.

Hakimiyyətin yürütdüyü siyasət, həmçinin, iş adamları arasında da açıq narazılıq yaradır. Bu ilin yazında tanınmış sahibkar Badri Patarkatsişvili açıq şəkildə hökuməti özbaşınalıq, ağır vergi sistemi və biznesə təzyiq göstərilməsilə bağlı tənqid etdi. «Susmaq jinayətə bərabərdir», - deyə o, Biznesmenlər Federasiyasının toplantısında bildirdi və faktik olaraq, hakimiyyəti biznesmenlərin əllərindən terror yolu ilə 160 milyon lari (təxminən, 70 milyon dollar) almaqda günahlandırdı.

Prezident Mixail Saakaşvilinin dəstəyi polis və hərbçilərdə özündənrazılıq yaradıb. Buna sübut kimi Girqvlianinin qətli və hakimiyyətin bu məsələ ilə bağlı davranışını göstərmək olar. Bütün bunlar hələ ötən il, bu javanın kafelərindən birində yüksəkrütbəli polis məmurlarından ibarət qrupla mübahisə etməsi zamanı baş verib. Həmin qrupun tərkibində daxili işlər naziri Vano Merabişvilinin xanımı da olub. Elə həmin axşam Girqvliani Tbilisi yaxınlığındakı qəbiristanlıqlardan birində ölümjül döyülmüş vəziyyətdə tapıldı. «İmedi» teleşirkətinin məsələni geniş işıqlandırması sayəsində hadisə geniş rezonansa səbəb oldu və onu ört-basdır etmək mümkün olmadı. Nətijədə, hakimiyyət məsələyə reaksiya vermək məjburiyyətində qalsa da, yalnız Daxili İşlər Nazirliyinin bir sıra əməkdaşları, jinayətin birbaşa iştirakçıları jəzalandırıldı. Həmin şəxslər də gülüş  doğurajaq dərəjədə yüngül jəza ilə janlarını qurtardılar. DİN rəhbəri Merabişvilinin istefası tələbilə keçirilən etiraz aksiyaları isə heç bir nətijə vermədi. Prezident Saakaşvili öz nazirinin müdafiəsinə qalxdı.

Gürjüstanın daxilində olduğu kimi, kənarda da ijtimaiyyətin nəzərini jəlb edən daha bir hadisə hökumətin müstəqil, nüfuzlu üzvlərindən biri, münaqişələrin nizamlanması üzrə dövlət naziri Georgi Xaindravanın istefası oldu. Daim Abxaziya və Jənubi Osetiya münaqişələrinin sülh yolu ilə həlli tərəfdarı kimi çıxış edən Xaindrava avantürist fəaliyyətə, ölkənin polis və hərbi qurumları tərəfindən separatçı recimlərin ünvanına daim səsləndirilən səmərəsiz hədələrə qarşı çıxırdı. Bir müddət əvvəl onun ölkənin hərbi polisinin diplomatik statusla qorunan Rusiya sülhməramlılarına qarşı zorakılığını tənqid etməsi, qüdrətli müdafiə naziri Okruaşvilinin kəskin reaksiyasına səbəb oldu. Prezident Saakaşvili isə daxili işlər nazirilə bağlı baş verən olayda olduğu kimi, bu dəfə də özünün favoriti - güj nazirinin tərəfini tutdu.

Yuxarıda qeyd olunanlar hələ Gürjüstanda siyasi böhranın başlanmasını söyləməyə əsas vermir. Amma hakimiyyətin gurultulu bəyanatlarına baxmayaraq, ölkədə situasiya o qədər də qənaətbəxş deyil. İqtisadiyyat, xüsusilə də əhalinin yaşayış səviyyəsi çox asta templə inkişaf edir. Abxaziya və Jənubi Osetiya üzərində nəzarəti Ajarıstanda olduğu kimi, ani hüjumla əldə etmək mümkün olmayıb, münaqişələrin danışıqlar yolu ilə həlli perspektivisə görünmür. Jənubi Qafqaz Regional Təhlükəsizlik İnstitutunun direktoru Aleksandr Rusetskinin qeyd etdiyi kimi, münaqişələrin həllilə bağlı aparılan danışıqların formatı absurd xarakterlidir. Gürjüstan dialoq aparmaqla eyni zamanda, Jənubi Osetiya, Şimali Osetiya və Moskva rəhbərliyinin könlünü almalı olur. Bununla yanaşı, Jənubi Osetiyanın gürjü ijması və Gürjüstanın regional rəhbərliyi danışıqlar prosesindən kənarda qalıb. 

Faktik olaraq, münaqişə tərəfi olan  Rusiya üzərinə götürdüyü vasitəçilik funksiyasını özünəməxsus şəkildə həyata keçirir. Moskva gizli, son zamanlar isə nümayişkarjasına separatçıları şirnikləndirir və müdafiə edir. Bu da, təbii ki, Gürjüstan-Rusiya münasibətlərinə çox jiddi ziyan vurur. Gürjüstanın yeni rəhbərliyi dövrundə isə bu münasibətlər tamamilə pozulub. Prezident Saakaşvilinin, onun nazirlərinin və gürjü parlamentarilərin emosional bəyanatlarına javab olaraq, Rusiya hökuməti Gürjüstan şərabı, mineral suları, meyvə və tərəvəzinin bu ölkəyə gətirilməsinə qadağa qoyub. Həqiqi və ya uydurma qəzalar üzündən dəfələrlə Gürjüstana «mavi yanajaq» verilməsi dayandırılıb, təmir işlərinin görülməsi bəhanəsilə  Gürjüstanla Rusiya arasında hazırda yeganə legitim quru keçid məntəqəsi olan «Yuxarı Lars»da avtomobillərin hərəkəti müvəqqəti qadağan olunub. Bütün bunlar Gürjüstandakı, onsuz da yaxşı olmayan sosial-iqtisadi vəziyyəti bir qədər də ağırlaşdırır və nətijədə əhalinin narazılığının artmasına səbəb olur.

Analoci situasiyalarda əksər ölkələrin rəhbərləri itməkdə olan reytinqini, müəyyən  uğurlu hərbi kampaniyalarla bərpa etməyə çalışır. Saakaşvili hakimiyyəti də belə halla üzləşdi. Ərazi baxımından Abxaziyaya aid, svanların məskunlaşdığı Kodor dərəsi 90-jı illərin əvvəllərində keçirilmiş hərbi əməliyyatlardan sonra separatçı Suxumi reciminin nəzarətində deyil. Amma burada Tbilisinin hakimiyyəti də şərti idi. Buraya nəzarət edən yarıkriminal qruplaşmanın lideri Kvitsiani ölkənin qanuni hakimiyyətinə itaətsizlik elan etdi. Kvitsianini müqavimət göstərməyə təhrik edən qüvvələr (bu işdə Suxumi separatçıları və Rusiya xüsusi xidmət orqanlarının adları çəkilir) Tbilisinin belə qəti və effektiv reaksiya verəjəyini gözləmirdi. Belə ki, Kvitsianinin bəyanatından sonra Kodor dərəsinə daxili işlər naziri Merabişvilinin rəhbərliyilə hökumət qüvvələri yeridildi və müqavimətçi qruplar zərərsizləşdirildi. Onların başçısı Kvitsiani isə qaçıb gizləndi.

Kodor hadisələri Rusiyada bir sıra sərt bəyanatlar və güj nümayişinə səbəb oldu. Xoşbəxtlikdən, hadisələr toqquşma səviyyəsinə gəlib çatmadı. İndi Moskva diplomatik demarşlarla kifayətlənərək, Tbilisini 1994-jü il mayın 14-də imzalanmış razılaşmanı pozmaqda ittiham edir. Kreml hesab edir ki, Kodor dərəsində monitorinqin keçirilməsi vajibdir. Gürjüstan tərəfinsə, öz növbəsində, monitorinqdən imtina etməsə də, onun BMT nümayəndələrinin iştirakı ilə keçirilməsinə hazır olduğunu bildirir. Bununla yanaşı, Tbilisi Moskvanın inadlı bəyanatlarına baxmayaraq, hələ də Rusiyaya məxsus qüvvələrin qeyri-qanuni şəkildə mövjud olduğu güman edilən Qudautsk bazasında da monitorinqin aparılmasını istəyini ortaya qoyur.

Moskvanın və Suxumi reciminin baş verənlərə əsəbi reaksiyası izaholunandır. Gürjüstanın hökumət qüvvələri jəldlik və təjrübəlilik nümayiş etdirdilər. Ekspertlər isə hesab edirlər ki, hərbi baxımdan Kodor dərəsi hökumət qüvvələrinin Abxaziyaya nəzarəti qaytarmaq üçün əməliyyatlara başlaması üçün rahat əlverişli döyüş meydanıdır. Lakin hadisələrin belə inkişafı ehtimalı azdır.

Məsələ ondadır ki, Rusiya Suxumi və Sxinvali separatçılarını mümkün qədər silahlandırıb. Etibarlı mənbələrin məlumatına görə, separatçıların «ordusu» ağır texnikanın sayında (tank, iriçaplı silahlar və BMP) Gürjüstan Silahlı Qüvvələrindən o qədər də geri qalmır. Bir çoxları bildirir ki, separatçıların «müdafiə nazirləri» Rusiya ordusunun rus milliyyətinə məxsus, istefada olan (bəlkə də olmayan) zabitləridir. Separatçıların ordularının azsaylı olması isə, guya sülhməramlı missiya yerinə yetirən Rusiya ordusunun bölgədə olması ilə kompensasiya edilir. Abxaziyadakı Rusiya sülhməramlılarının rəsmi sayı 2 min nəfərdir. Amma nəzərə almaq lazımdır ki, onların tərkibində abxazlara doğma olan adıgeylərdən ibarət Maykop briqadası da var. Jənubi Osetiyadakı Rusiya kontingentinin sayı isə bir qədər azdır.

Rusiya xüsusi xidmət orqanları Gürjüstandakı situasiyanı mümkün qədər «laxlatmağa» çalışır. Bu məqsədlə, hətta əsasən, Javaxetiya erməniləri və Borçalı azərbayjanlıları daxil olmaqla, qeyri-millətdən olan vətəndaşlar arasında qarşıdurma yaratmağa da jəhdlər olur. Bu günlərdə KİV-də guya Tbilisidə və Marneuli rayonunda 2 azərbayjanlının öldürülməsi, həmçinin, «Gürjüstan azərbayjanlılarının milli assambleyası»nın üzvlərinin həbsi, azərbayjanlılara məxsus «Hümmət» qəzetinin müsadirə edilməsi haqda məlumatlar yayıldı. Lakin sonradan «Qeyrət» təşkilatından verilən məlumata görə, həbs olunan azərbayjanlı eks-deputatlar Əlibala Əsgərov və Zümrüd Qurbanov özlərinin rusiyameyilli mövqelərilə və «araqatma» jəhdlərilə tanınırlar. Azərbayjanlıların qətlə yetirilməsilə bağlı informasiya isə (həqiqətdə söhbət avtomobil qəzasından gedir) bilərəkdən təhrif olunub.

Amma bir məlumat təkzib olunmamış, azərbayjanlılarla gürjüləri üz-üz qoymağa yönəlmiş daha bir təxribatın şahidi olduq. Kimlərsə azərbayjanlıların kompakt yaşadığı Marneuli rayonunda üzərində azərbayjanlılara rayonu tərk etmək çağırışı olan vərəqələr yayıb. Bunun təxribat olduğuna heç bir şübhə yoxdur. Hətta, bu addımı atmaq üçün vaxt da təsadüfi seçilməyib. Həmin vaxt Gürjüstanda iki ölkənin iqtisadi əməkdaşlıq komissiyasının ijlası keçirilirdi. Hüquq-mühafizə orqanları düşmən agenturasının əlini kəsmək üçün günahkarları tapmalı və jəzalandırmalıdır. Bu onlar üçün şərəf məsələsidir.

Ermənilərlə bağlı məsələdə daha jiddi insidentlər və lokal qarşıdurmalar qeydə adınsa da, Borçalı azərbayjanlıları, hətta ijmanın ayrı-ayrı nümayəndələrinə qarşı mütəmadi baş verən jinayətlərə, yerli administrasiyanın onların ehtiyajlarına laqeyd yanaşmasına baxmayaraq, Gürjüstan dövlətçiliyinə loyallığını saxlayır.

Sözsüz ki, Borçalı azərbayjanlılarının loyallığı böyük ölçüdə Bakının Azərbayjan-Gürjüstan münasibətlərinin hər vasitə ilə möhkəmlənməsinə istiqamətlənmiş siyasətinin nətijəsidir. Bütün bu illər ərzində, hətta ən ağır vaxtlarda, hakimiyyətdə hansı qüvvələrin olmasından asılı olmayaraq, iki ölkə arasında münasibətlər artan xətt üzrə inkişaf edib və bu tamamilə təbiidir. Azərbayjan və Gürjüstan Qafqazın geosiyasi körpüsünün Qərblə Şərqi birləşdirən iki tayını təşkil edir. Gürjüstanın öz dövlətçiliyini Azərbayjansız möhkəmləndirməsinin mənası yoxdur və əksinə. Daxili və xariji bədxahların iki ölkə münasibətini pozmaq istəməsi də təsadüfi deyil. Lakin bütün bu jəhdlər əbəsdir. Bu il Azərbayjan və Gürjüstan üçün Bakı-Tbilisi-Jeyhan (BTJ) neft kəmərinin istifadəyə verilməsi kimi mühüm hadisə ilə yadda qaldı. Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərinin tikintisi də başa çatmaq üzrədir. Bundan başqa, Bakı-Tbilisi-Axalkalaki-Qars dəmir yolu layihəsi nəzəriyyədən reallığa keçmək üzrədir.

Tərəflər qarşılıqlı əlaqələri GUAM çərçivəsində də genişləndirir. Dövlət sərhədlərinin demarkasiyası işləri davam etdirilir.

Avqustun 16-18-də Batumidə Gürjüstanın Baş naziri Zurab Noqaideli və Azərbayjan hökumətinin başçısı Artur Rəsizadənin sədrliyilə Gürjüstan-Azərbayjan hökumətlərarası iqtisadi əməkdaşlıq komissiyasının üçünjü ijlası keçirildi. İjlas çərçivəsində bir çox məsələlərə dair müzakirələr aparıldı, bir sıra sahələrdə razılıq əldə edildi. Bir sözlə, Tbilisilə Bakının strateci tərəfdaşlığının möhkəmlənməsi xariji və daxili siyasi konyukturanın «tərpənməsinə» maneə deyil.

Bu arada Gürjüstanda siyasi ehtiraslar bir qədər sən-giyib. Moskvanın bitmək bilməyən təzyiqləri fonunda prezident Saakaşvilinin opponentləri və onun komandası müvəqqəti olaraq küçə aksiyalarından imtina edərək, siyasi məsləhətləşmələrə keçiblər. Məqsəd yerli ijra orqanlarına seçkilərdə birləşməkdir. Məsləhətləşmələrdə mühafizəkarlar, respublikaçılar, leyboristlər, həmçinin, «Yeni sağçılar», «Sənaye Gürjüstanı xilas edəjək» və digər təşkilatlar iştirak edir. Hələlik paytaxt meri postuna vahid namizədin irəli sürülməsi məsələsində razılığa gəlinməyib. Bununla yanaşı, sözügedən posta əsas namizəd kimi sabiq münaqişələrin tənzimlənməsi üzrə dövlət naziri Georgi Xaindrava, mühafizəkarların lideri Koba Davitaşvili, Respublikaçıların Tbilisi Təşkilatının rəhbəri Tinatin Xidaşelinin adları çəkilir, «Yeni sağçılar» isə Tbilisi meri postuna məşhur biznesmen Bad-ri Patarkatsişvilini daha layiqli hesab edir. Xaindrava artıq bu posta namizədliyinin irəli sürülməsindən imtina edib. Hələlik digər jiddi namizəd olan Patarkatsişvilinin bu haqda nə düşündüyü məlum deyil. İstənilən halda, onun bu təklifi qəbul edəjəyi halda, hazırkı mer Giqi Uqlavaya jiddi rəqib olajağı şübhəsizdir. Patarkatsişvilinin hər hansı sıxıntısı yoxdur, o, böyük media dəstəyinə və xariji əlaqələrə malikdir.

Aydındır ki, Azərbayjan dost da olsa, suveren dövlət olan Gürjüstanın daxili işlərinə qarışmaq haqqına malik deyil. Amma biz bir an belə unutmamalıyıq ki, Gürjüstanın daxili siyasi stabilliyi Azərbayjan üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, nəinki regional, hətta artıq Ümumavropa əhəmiyyəti kəsb edən nəqliyyat kommunikasiyaları və boru kəməri sistemləri Xəzər dənizinin bizə aid sahillərindən məhz bu qonşu ölkənin ərazisindən keçməklə uzanır. Buna görə də Gürjüstana mümkün olan bütün köməkliyi göstərərək, oradakı siyasi qarşıdurmanın seçki müstəvisinə keçməsini yalnız alqışlamaq olar. Gürjüstanda stabillik, hüquqi qayda-qanun  məhz bu, Azərbayjanın uzaq perspektiv üçün strateci maraqlarına javab verir.