"AQRARKREDİT": KREDİTLƏŞMƏDƏN KEÇƏN İNKİŞAF

Hesablamalar göstərir ki, yaxın 5 ildə kənd təsərrüfatının kreditləşdirilməsi üçün hər il, minimum, $265 mln həjmində məbləğ lazımdır. Ümumdünya Bankı ilə  Azərbayjan hökumətinin 2006-2010-ju illər üçün birgə işləyib-hazırladıqları  «Strategiyanın məqsədi, investisiya proqramı və maliyyə planı» proqramından isə aydın görünür ki, aqrar sektorun inkişafı üçün əlavə olaraq  $1329,8 mln əlavə sərmayə qoyulması zəruridir.  

Bu baxımdan, «Aqrarkredit» Qeyri-Bank Kredit Təşkilatı (QKT) xüsusi rol oynayır. Bu, respublikada kənd təsərrüfatı və aqrar-sənaye kompleksinin maliyyələşdirilməsində ixtisaslaşan yeganə kredit təşkilatıdır. «Aqrarkredit»in missiyası layihələrini kreditləşdirməklə fermerlərlə daha da yaxın olmaqdan və bu yolla bölgələrin inkişafına dəstək verməkdən ibarətdir.

Qeyd etmək lazımdır ki, bölgələrin inkişafına dair Dövlət Proqramının təsdiqindən sonra, «Aqrarkredit»in bu istiqamətdəki işi daha da güjləndirilib. Hazırda təşkilatın respublikanın bütün böl-gələrini əhatə edən və aqrar sektorda layihələrin kreditləşdirilməsi üzrə dəyərli təjrübəyə malik 12 filialı və 5 təmsilçiliyi fəaliyyət göstərir. 

İndi «Aqrarkredit»in fəaliyyət dairəsini kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarını, kənd ərazilərində sahibkarları öz vəsaitləri hesabına kreditləşdirilməsi, beynəlxalq maliyyə təşkilatları və Azərbayjan hökumətinin kənd təsərrüfatının inkişafı üçün ayırdığı vəsaitlərin yerləşdirilməsi üzrə agent funksiyalarının həyata keçirilməsi, hüquqi və fiziki şəxslərə kənd təsərrüfatı texnikasının lizinqə verilməsi və problemli borjların idarə olunması təşkil edir. 

Bölgələr üçün büdjə pulları

Hazırda «Aqrarkredit»  kənd təsərrüfatının 3 kredit layihəsi üzrə kreditləşdirilməsini həyata keçirir.

Bunlardan biri Sahibkarlığa Yardım Milli Fondunun vəsaitlərindən istifadə proqramıdır ki, OKT-nin fondun kredit müəssisəsi seçilməsinin səbəbi də elə bu oldu. Beləliklə, «Aqrarkredit» SYMF-in agenti qismində ilk qeyri-bank kredit təşkilatı oldu. 1 iyul 2006-jı il üçün artıq 250 sahibkara 2,189 mln manat həjmində kredit verilib. 

Buna qədər büdjədən ayrılan vəsaitlər, əsasən, şəhərdə xərjlənir, bölgələrə isə onların yalnız jüzi bir hissəsi gedib çatırdı. Aqrar sektora kreditlər verilərkən kommersiya bankları «gözə dəyməməyə» çalışırdılar. Üstəlik, bu həm də ona görə baş verirdi ki, kommersiya banklarının filiallar şəbəkəsi və texniki bazasının inkişaf səviyyəsi, əsasən, respublikanın paytaxtında və digər iri şəhərlərində təmərküzləşmişdi. 

Kənd yerlərində borj götürənlərlə işləmək üzrə kifayət qədər təjrübə və vərdişlərə malik kadrlar da yox dərəjəsində idi, çünki bu bankların, sadəjə, belə müştəriləri yox idi. Bu da kənd təsərrüfatında menejmentin səviyyəsinin bir o qədər də yüksək olmamasına dəlalət edirdi. 

Fondun vəsaitlərindən istifadə üzrə vəkil təşkilat kimi, «Aqrarkredit» İqtisadi İnkişaf Nazirliyi  (İİK) tərəfindən keçirilən bütün kredit yarmarkalarında iştirak edir ki, bu da bölgələrdə SYMF-nin kredit resurslarına marağın güjlənməsinə, eyni zamanda, borj götürənlərin hazırlıq səviyyəsinin yüksəlməsinə dəlalət edir. «Aqrarkredit»in vəzifəsi təkjə sahibkarı kreditləşdirmək yox, həm də borj götürəni kreditin əhəmiyyətini dərk etməyə hazırlamaqdır.

«Aqrarkredit»in 2004-jü ilin yanvar ayından etibarən idarə etdiyi  ikinji kredit layihəsi Avropa Birliyinin «Kənd ərazilərinin kreditləşdirilməsi» layihəsidir.

Bu layihə üzrə 1 iyul 2006-jı il tarixinə qədər fərdi sahibkarlıqla məşğul olan hüquqi və fiziki şəxslərə 13,190 mln manat kredit verilib.

Respublikada ilk dəfə olaraq «Aqrarkredit» filiallarda yerli kredit komissiyaları yaratdı. Belə ki, hazırda belə strukturlar Bakı, Şamaxı, Lənkəran, Xaçmaz, Şəki, Gənjə və İmişli filiallarında fəaliyyət göstərir. Bununla əlaqədar, yerli kredit komissiyalarına bir borjalan üçün kreditlərin təsdiqi ilə bağlı səlahiyyət verilmişdi: Bakı filialında - 10 000 manata qədər, Şamaxı və Xaçmazda - 6 000 manata qədər, Şəki və Gənjədə - 5 000 manata qədər, Lənkəranda - 4 000 manata qədər, İmişlidə - 3 000 manata qədər. 

Hazırda «Aqrarkredit»in digər beş filialında yerli kredit komissiyalarının yaradılması üzrə tədbirlər həyata keçirilir. Kreditlər üzrə faizlər kreditləşdirilmə sahəsindən asılı olaraq, 21-24% arasındadır. Kreditlərin verilməsi müddəti də bu amildən asılıdır və əsasən, demək olar, 3 il təşkil edir. Emal sahəsindəki layihələr, həmçinin, çay, üzüm və s. kimi çoxillik kənd təsərrüfatı bitkiləri istisna təşkil edir, çünki bunların qoyulan xərji ödəmələri üçün daha uzun müddət tələb olunur.  

Nəhayət, «Aqrarkredit»in həyata keçirdiyi üçünjü kredit layihəsi  Ümumdünya Bankının «Pilot fermer təsərrüfatlarının yaradılması» layihəsidir. Bu layihə respublikanın 6 rayonunu əhatə edir (Salyan, Bərdə, Lənkəran, Ujar və Şərur).

Bu layihənin gerçəkləşdirilməsinin və ilk kreditlər verilməsinin başlanmasından - 1998-ji ilin aprel ayından 1 iyul 2006-jı ilə qədər fərdi sahibkarlıqla məşğul olan 5427 nəfər hüquqi və fiziki şəxsə 9,397 mln manatdan çox kredit verilmişdir. Layihə üzrə kredit dərəjələri 12% təşkil edir, onların verilmə müddətləri isə kreditləşdirilmə sahəsindən asılı olaraq, 5 ilə qədər təşkil edir.

Qaytarılanlar hesabına yeni kreditlər

Əlbəttə, hər bir bank və ya kredit təşkilatı verilən kreditlərin 100% geri  qaytarılmasına səy göstərsə də, unutmaq olmaz ki, bu sahədə aqrar sektorda müəyyən çətinliklər meydana çıxa bilər. Həmin çətinliklər aqrar sektorun özünəməxsus xüsusiyyətlərindən irəli gəlir, çünki burada məhsul iqlim şəraitindən və digər gözlənilməz amillərdən də asılıdır. 

«Aqrarkredit» aqrar məhsul istehsalçılarından qaytarılma vaxtı çatan kreditlərin alınmasına nail olmuşdur. Hazırda SYMF kredit layihəsi üzrə kreditlərin vaxtında qaytarılması 97,6%, kənd ərazisinin kreditləşdirilməsi layihəsi üzrə - 95,5% və Ümumdünya Bankının layihəsi üzrə - 63,8% təşkil edir. «Aqrarkredit»in Şəki, Gənjə, İmişli kimi filiallarında vaxtıçatmış kreditlərin qaytarılma səviyyəsi 100%  təşkil edir. 

«Aqrarkredit»in xidməti ondadır ki, nümunəvi fermer təsərrüfatları yaradılması layihəsi çərçivəsində bank-agent funksiyasını yerinə yetirməklə, o sübut etdi: aqrar sektora ayrılan kreditlər «havaya sovrulmayaraq», təkrar maliyyələşdirilmə üçün geri qaytarılır. Belə ki, həmin layihə üzrə kreditləşdirilmə üçün ayrılan 9,397 mln manatdan 3,2 manat kreditlərin qaytarılması hesabına formalaşan «revolver fondu» hesabına formalaşmışdır.    

Beləliklə, 1 iyul 2006-jı il üçün «Aqrarkredit» 8269 hüquqi və fiziki şəxsə  24,8 mln manatdan artıq kreditlər vermişdir. Əldə olan hesablamalara görə, bu, orta hesabla, 10 mindən artıq yeni iş yerinin açılmasını təmin edir.  

 «Aqrarkredit»in maliyyə imkanları Azərbayjanın kənd təsərrüfatı bazarının tələbatını, hələlik, tam ödəməsə də, o buna səy göstərir. Bundan başqa, təşkilat sahibkarlıq və aqrar sektorun inkişaf etdirilməsi çərçivəsində Yaponiya hökumətinin qrantı hesabına hüquqi və fiziki şəxslərə lizinqlə kənd təsərrüfatı texnikasının verilməsilə də məşğul olur. Bu istiqamətdə 8 illik fəaliyyət nətijəsində ijarəyə ümumi dəyəri 16,993 mln. manat olan 1125 adda kənd təsərrüfatı texnikası (traktor, kombayn, kotan və i. a.) ijarəyə verilib. Bunlardan 352 ədəd kənd təsərrüfatı texnikası (3,977 mln. manat dəyərində) ijarəhaqqı ödənişlərinin toplandığı  «Tərəfdaşlıq fondu»ndakı vəsait hesabına əlavə olaraq alınmış və lizinq qaydasında yeni istehlakçılara 6 illiyə ijarəyə verilmişdir. 

Deyilənlərdən çıxış edərək, «Aqrarkredit»in aqrar sektorda həm kreditləşdirmənin, həm də lizinqin inkişafında müsbət iş təjrübəsini qeyd etmək mümkündür. Şübhəsiz, kreditləşdirmə və kənd təsərrüfatı texnikasının lizinqlə ijarəyə verilməsi üzrə layihələrin həyata keçirilməsi ərzində bu funksiyaları beynəlxalq səviyyədə həyata keçirməyə qadir olan yüksəkixtisaslı mütəxəssislər komandası hazırlamaq mümkün olmuşdur.  

Bu məqsədlə müvafiq iş aparılmış, o jümlədən beynəlxalq maliyyə institutlarından mütəxəssislər jəlb olunması ilə kadr hazırlığı həyata keçirilmişdir.

«Aqrarkredit»in həyata keçirdiyi böyük işi uğurlu saymaq olar. Bu isə yalnız ona görə mümkün olmuşdur ki,  kreditlər fermerlərin deyil, təşkilatın yüksək-ixtisaslı mütəxəssislərinin də iştirakı ilə işlənib-hazırlanan layihələr əsasında verilmişdir.         

Lakin respublikada aqrar sektorun prioritet inkişafının təmin edilməsi üçün ixtisaslaşmış kənd təsərrüfatı bankına ehtiyaj qalmaqdadır. Bu bank kənd əməkçilərinə mikrokreditlər ayrılmasından, aqrar sektorun layihələri üçün iri kreditlər verilməsinə qədər ən müxtəlif xidmətlər göstərəjəkdir. Bu baxımdan, «Aqrarkredit»n əldə etdiyi təjrübə və qazandığı uğurlar belə bir bank yaradılması üçün yaxşı baza ola bilər.