EHTİYATLI GÜZƏŞT

OPEK+ ölkələrinin 2021-ci il üçün neft hasilatının azaldılması üzrə anlaşmasının şərtlərinə yenidən baxılması ilə bağlı intriqalar gözlənilməz nəticəylə üzləşib. Anlaşma tərəfləri ilk başdan 2021-ci ilin yanvarından hasilatı gündə 2 milyon barel artırmaq barədə razılığa gəlsələr də, neft bazarındakı hazırkı vəziyyət açıq şəkildə belə riskli bir addımı dəstəkləmir. Əksinə, gözləntilərin çoxu onunla bağlıdır ki, neft hasilatındakı indiki məhdudlaşdırma (7,7 milyon barel/sutka) ən azı gələn ilin birinci rübü üzrə uzadılacaq. Ancaq neftçilər şərtləri bir qədər yumşaltmağa gedərək, həm bazarı, həm də ekspertləri bir daha təəccübləndirə bildilər, daha doğrusu, hasilatı 500 min b/s artırmağa risk etdilər.

Yaxşı qərar  

2021-ci ilin yanvar ayında OPEK+ ölkələrinin istehsalında baza səviyyəsindən ümumi azalma əvvəllər müzakirə edilən 5,8 milyon barel/gün əvəzinə 7,2 milyon barel/gün təşkil edəcək. Yeni anlaşma yalnız gələn ilin birinci ayına aiddir; məhdudiyyətlərə dair əlavə düzəlişlər anlaşmaya qatılan ölkələrin nazirlərin görüşlərində müzakirə ediləcək. Görüşlərin yanvar ayından başlayaraq hər ay keçirilməsi planlaşdırılır.

Qərar heç də asan başa gəlməmişdi, özəlliklə də anlaşma liderlərinin - Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanınının mövqeləri yenə də ciddi fərqlənirdi. Beləliklə, indiki nəticə daha çox bu ilin mart ayında olduğu kimi anlaşmanın pozulmaması üçün OPEK və OPEK-ə üzv olmayan ölkələr arasında məcburi bir uzlaşmaya bənzəyir. Buna baxmayaraq, belə bir ehtiyatlı yanaşma tamamilə özünü doğruldur - neft bazarı sabit vəziyyətdə olsa da, hələ də kövrəkdir, belə bir güzəştli seçim balansın davam etməsinə və qiymətlərin çöküşünün qarşısını almağa imkan verəcək.

Rusiya Baş nazirinin müavini Aleksandr Novak dekabrın 3-də keçirilmiş OPEK+ nazirlər toplantısının nəticələrini şərh edərək, bildirib ki, qışda hasilatı 2 milyon barel/gün artırmaq bazar üçün etibarlı olmaya bilərdi və məhdudlaşmalardan yavaş-yavaş çıxmaq daha "yaxşı bir qərardır".

“Təəssüf ki, COVID-19-un ikinci dalğası bu gün bazara mənfi təsir göstərən qeyri-müəyyənlikdir və tələbat tam bərpa olunmayıb. Bu gün böhrandan əvvəlki ilə müqayisədə tələbat hələ də 9 milyon barel/gün azdır”, - deyə Baş nazirin müavini vurğulayıb.

Barışmaz təzadlar

Bəllidir ki, COVID-19 pandemiyası səbəbindən tələbatın dörddə bir azalmasından sonra OPEK+ ölkələri bu ilin aprel ayında neft hasilatında misli görünməmiş azalma barədə qərar qəbul etdilər. Qərar dərhal iki il müddətində qəbul edildi, lakin istehsalı tədricən artımaq şərti qoyuldu. Birinci mərhələ (may-iyun) çərçivəsində azalma 2018-ci ilin oktyabr ayı səviyyəsi ilə müqayisədə 9,7 milyon barel /gün təşkil etməli idi (Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanı üçün ayrı hesablama bazaları qəbul edildi - 11 milyon barel/gün). 2020-ci ilin avqustundan dekabr ayına qədər olan ikinci mərhələdə azalmanın 7,7 milyon barel/gün, üçüncü mərhələdə (2021-ci ilin yanvar - 2022-ci il may ayları arasında) isə azalmanın 5,8 milyon barel/gün olması nəzərdə tuturlur.

Lakin OPEK+ nazirlərinin monitorinq komitəsinin (JMMC) oktyabrda keçirilmiş aylıq iclasından əvvəl Qərb mətbuatında məlumatlar yayılmağa başladı ki, Səudiyyə Ərəbistanı anlaşmanın üçüncü mərhələsinin üç, hətta altı aya qədər uzadılmasını nəzərdən keçirməyi təklif edə bilər. Səbəb, Avropada və ABŞ-da karantinin bərpasıdır ki, bu da tələbə ən əlverişli təsir göstərmir. Düzdür, bu fikir OPEK+ sıralarında, özəlliklə də BƏƏ və Rusiyadan yetərli dəstək ala bilmədi.

Rus neft şirkətləri mövcud məhdudlaşmanı yalnız 2021-ci ilin birinci rübü üçün uzatmağa razılaşıblar. Elə 30 noyabrda keçirilən OPEK+ iclası ərəfəsində A.Novak və Səudiyyə Ərəbistanının enerji naziri şahzadə Əbdüləziz bin Salman JMMC-nin qeyri-rəsmi toplantısını çağırıblar, mənbələrin məlumatına görə, Qazaxıstan bəyan edib ki, mövcud məhdudiyyətlər üzrə anlaşmaya əməl etməsi çətindir. Daha sonra aydın oldu ki, rəsmi Nur-Sultan istənilən halda 2021-ci ilin birinci rübü üçün məhdudlaşmanın uzadılması mövqeyini dəstəkləyir, lakin bunun üçün əsas şərtlərdən biri mövcud kvotaların yumşaldılması olub.

Nəticədə, istənilən halda, qərar verilib - yanvar ayından OPEK+ ölkələri hasilatı 0,5 milyon barel/gün artıracaq. Üstəlik, hər ay bütün nazirlər görüşəcəklər və düzəlişlər barədə əlavə qərarlar qəbul edə bilərlər, lakin hər ay 0,5 milyon barel/gündən çox olmamalıdır.

"Fikirlərin fərqli olmasına baxmayaraq, biz ümumi bir güzəşt variantı işlədik ki, bu, bazarın balansdırılması üzrə ortaq işimizi bugünkü şərtlərdə inamla davam etdirməyimizə imkan verir",- deyə A.Novak bildirib.

Bazar üçün müsbət amillər arasında "ABŞ seçkiləri ilə bağlı müəyyənlik" yer alır, mənfi amillər sırasında isə qışda aşağı tələbatın olması və ikinci koronavirus dalğası çərçivəsində bir çox ölkələrdə yeni təcrid tədbirlərinin olması gəlir.

Neft hasilatının gələcək artırılmasına gəldikdə isə, Rusiya tərəfi ümid edir ki, aprel ayına kimi, artıq bu əməliyyatın üçüncü mərhələsinin yerinə yetirilməsinə qayıtmaq mümkün olacağq. "Ümid edirəm ki, bu, rüb ərzində baş verəcək – hər ay üzrə 500 min barel əlavə etsək, aprelə qədər heç bir fors-major vəziyyəti olmazsa, 2 milyon barelə çatacaq",- deyə baş nazirin müavini bəyan edib.

Səudiyyə Ərəbistanının enerji naziri şahzadə Əbdüləziz bin Salman isə öz növbəsində neft bazarında dayanıqlı sabitliyə fəal şəkildə nail olmağı vəd edib ki, "həm istehsalçılar, həm də istehlakçılar buna can atırlar".

«Hesablar üzrə ödənişlər»

İndiki iclasın digər bir nəticəsi, öhdəliklərini yerinə yetirməyən ölkələrə bunun üçün daha üç ay vaxt verilməsi olub. Şahzadə bin Salman bununla bağlı bildirib ki, neft istehsalını artırma qərarı bəzi ölkələrin əvvəlki məhdudlaşdırma həcmlərini kompensasiya etməsinə kömək edə bilər. May ayından bəri İraq, Nigeriya, Qabon, Anqola və Əlcəzair bu müqaviləni hamıdan pis şəkildə yerinə yetirirdi. İcra olunmamış öhdəliklərin ümumi həcmi (aylıq hesabla) 2,4 milyon barel/günə çatıb.

Daha öncə "pozuculara" OPEK+ müqaviləsi çərçivəsində may-iyul aylarında azaldılmayan həcmləri avqust-sentyabr aylarında kvotalarına əlavə olaraq istehsalı azaltmaqla kompensasiya etməyə icazə verilmişdi. Ancaq bu aylarda da bəzi ölkələr - məsələn, İraq – anlaşmanı tam yerinə yetirmədi. Bundan sonra "sinifdə qalanlara" ilin sonuna qədər həcmləri kompensasiya etməyə icazə verildi. Üstəlik, İraq və Nigeriya, son məlumatlara görə, oktyabr ayında istehsalı yenidən artırdı.

İnamlı artım

Bununla yanaşı, etalon neft markalarının qiymətləri inamlı artım nümayiş etdirir. Bu ilin mart ayının əvvəlindən bəri ilk dəfə dekabrın 10-da “Brent” və WTI-nin fevral fyuçersləri uyğun olaraq 50 və 46 dollar/bareli keçib. OPEK+ ölkələrinin nümayəndələrinin görüşünün nəticələri, ABŞ-ın yaxın zamanda iqtisadiyyatı dəstəkləmək üçün növbəti tədbirlər paketi qəbul edə biləcəyi barədə siqnallar və koronavirus peyvəndi ilə bağlı nikbinlik bazarı dəstəkləyib.

Neft kimi bir əmtəənin xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq qiymətlərlə bağlı proqnoz verməyin əlverişsiz bir iş olması nəzərə alınsa da, analitiklərin gələn illə bağlı fikirləri o qədər də fərqlənmir. Bir şey aydındır: heç kim sürətlə qalxma ilə yanaşı iflas da gözləmir. Ekspertlərin çoxu 2021-ci ildə neftin qiymətinin bir barel üçün 45-60 dollar arasında dəyişəcəyini qəbul edirlər, çünki tələb hələ də zəifdir, koronavirus və peyvəndlərlə bağlı vəziyyət tam aydın deyil. Liviyada neft hasilatının artması və İranın bazara qayıtma imkanı da vəziyyəti çətinləşdirir. Bununla belə, aydındır ki, yaxın gələcəkdə neft bazarının sabitləşməsində əsas rol OPEK+-un olacaq.

Yeri gəlmişkən, İran artıq Co Baydenin hakimiyyətə gəlməsindən sonra ABŞ sanksiyalarının yüngülləşməsi halında üç ay ərzində neft hasilatı və ixracına tam gücü ilə başlamaq üçün hazırlıqlara başlamağa qərar verib. Mütəxəssislərin qiymətləndirməsinə görə, hazırda ölkə 300 min barel/gündən az məhsul ixrac edir, halbuki ixrac 2018-ci ildə 2,8 milyon barel/gün zirvəsinə çatmışdı. 2021-ci il yanvarın 20-də vəzifəsinə başlamalı olan C.Bayden bildirib ki, Tehran nüvə anlaşmasına ciddi şəkildə riayət edəcəyi təqdirdə, İranla anlaşmaya qayıdacaq və sanksiyaları ləğv edəcək. Əgər Ağ Evin yeni rəhbərliyi verdiyi vədlərdən imtina etməzsə, İranın bazara qayıtması zaman məsələsidir, amma bu, çox güman ki, bir ildən tez olmayacaq.

İstənilən halda, «Fitch Ratings» ekspertləri gözləyirlər ki, «Brent» qiymətlərinin gələn il orta hesabla bir barel üçün 45 dollar olacaq. «Fitch»in analitiki Dmitri Marinçenkonun izah etdiyi kimi, agentlik gələn ilin birinci yarısında neftə olan tələbatın zəif olacağını gözləyir, çünki müxtəlif ölkələrdə kütləvi peyvəndləşmə bir müddət çəkəcək.

«Moody's» analitikləri də 2021-ci ilin neft qiymətlərinə eyni dərəcədə ehtiyatla yanaşırlar. Agentliyin proqnozlarına görə, gələn il neft qiymətləri 40-45 dollar/barel aralığında olacaq. “2021-ci ildə neft qiymətlərində artım cüzi olacaq və bu, hasilat şirkətlərinin kapital qoyuluşlarının azalmasına gətirib çıxaracaq ki, bu da neft-servis sektoruna və midstream (saxlama və daşıma) seqmentinə mənfi təsir göstərəcək. Bununla yanaşı, neftə olan tələb artacaq, lakin böhrandan əvvəlki səviyyəyə qayıtmayacaq”,- deyə «Moody's»in icmalında vurğulanır.

Büdcə üçün sürpriz

Amerikalı neft istehsalçıları ilə yanaşı., "qara qızıl" qiymətlərinin nisbətən yüksək səviyyədə saxlanılması, ilk növbədə, neftin ixracat gəlirinin əsas mənbəyi olduğu ölkələr üçün əlverişlidir. Rusiya hökuməti, məsələn, ümid edir ki, OPEK+ çərçivəsində əldə olunan anlaşmalar büdcənin gəlir hissəsini doldurmaqla bağlı planları yerinə yetirməklə yanaşı, Milli Rifah Fondunu doldurmağa da imkan verə bilər.

Azərbaycanda növbəti il üçün dövlət büdcəsinin gəlirləri neftin bir bareli üçün 35 dollara bərabər qiymət ilə hesablanır, bu səbəbdən ölkə hökumətinin dünya bazarında neft qiymətlərinin qalxmasında çox maraqlı olduğunu və bu böyümənin təmin edilməsinə yönəlmiş bütün tədbirləri dəstəklədiyini düşünmək asandır. Ölkə artıq söz olmadan, sonuncu da daxil olmaqla, neft hasilatının azaldılması ilə bağlı OPEK+-un bütün qərarlarını dəstəkləyib və OPEK+ anlaşması çərçivəsində öhdəliklərini 100% yerinə yetirməklə "əlaçılar" kateqoriyasına daxil olub.

Yeri gəlmişkən, yeni OPEK+ sazişinə uyğun olaraq, 2021-ci ilin yanvarında Azərbaycan neft hasilatını 123 min barel/gün azaldaraq 595 min barel/günə qədər endirəcəyinə söz verib. Hazırda ölkənin neft hasilatını 131 min barel/gün azalması lazım olduğu nəzərə alıransa, yeni şərtlər Azərbaycanın yanvar ayında indiki səviyyədən 8 min barel/gün çox istehsal və ixrac etməsinə imkan verəcək. Azərbaycanın «Azeri Light» markalı yüngül neftinin qiyməti artıq 51,7 dollar/barelə çatıb. Əgər indiki qiymət səviyyəsi yanvar ayında və sonrakı dövrdə saxlanarsa, bu, mütləq ölkənin ixrac gəlirlərinə əlverişli təsir göstərəcək.