ƏFSANƏNİN 100 İLLİK YUBİLEYİ

Azərbaycanda futbol ilə maraqlanan hər kəs onun adını bilir. Respublikanın Bakıdakı ikinci ən böyük stadionu bu məşhur futbol hakiminin adını daşıyır. Dünyada ilk dəfə olaraq məhz Azərbaycanda stadiona hakimin adı verilib. Bəli, söhbət konkret olaraq Tofiq Bəhramovdan gedir.

Azərbaycan nadir ölkələrdəndir ki, dünyada futbolçusu ilə yox, hakimi ilə tanınır. Tofiq Bəhramov 1925-ci il yanvarın 29-da anadan olub. Bu il Azərbaycan futbol ailəsi məşhur hakimin anadan olmasının 100 illiyini qeyd edir. Bununla bağlı bu məşhur hakimin şəxsiyyəti və onun haqqında çoxlarının bilmədiyi məsələlər haqqında bəhs etmək istərdim.

Futbolçudan hakimliyə

Maraqlıdır ki, Tofiq Bəhramov yaxınlarının söylədiyinə görə, hakim olmağı heç vaxt ağlından keçirməyib. Ən böyük arzusu futbolçu olmaq idi. Bu arzu ilə 1940-cı ildə Bakının “Spartak” komandasına gəlir. Burada özünü yaxşı tərəfdən göstərdiyi üçün o dövr ölkənin ən güclü komandası olan “Neftyanik”ə (indiki “Neftçi”) dəvət olunur. Lakin burada ayağından aldığı zədə onun  karyerasını erkən başa vurmasına səbəb olur. Çox keçmədən tale futbolu həyatın mənası hesab etdiyi Bəhramovu hakimliyə gətirdi. Maraqlıdır ki, futbol oynadığı dövrdə hamıdan çox hakimlərlə mübahisə edən Bəhramov qısa müddətdən sonra özü ədalət təmsilçisinə çevrilir.

1951-ci ildən etibarən Bəhramov SSRİ çempionatının oyunlarında hakimlik etməyə başlayır. Onu şəxsən tanıyan veteran hakim Rüstəm Rəhimov deyir ki, Bəhramovu məşhurlaşdıran qətiyyəti və xarakteri olub. Təsadüfi deyil ki, bütün dünya da onu məhz 1966-cı ildə, dünya çempionatının finalında, məşhur İngiltərə - Almaniya oyunundakı qətiyyətli qərarı ilə tanıyır. Deyilənə görə, onu aldatmaq mümkün deyildi. Həmişə cərimə zərbəsi və ya penalti almaq üçün simulyasiya edən futbolçular olub. Amma belə hiylələrlə Bəhramovu aldatmaq mümkün deyildi. O, keçmiş futbolçu olduğu üçün belə təxribatlara aldanmayıb. Maraqlıdır ki, T.Bəhramov hakimlik karyerasında bir dəfə olsun heç kimə qırmızı vərəqə göstərməyib.

Ədalət üçün mükafatlar

Karyerasının zirvəsində olduğu dönəmdə Bəhramov beynəlxalq oyunlara da təyinat almağa başladı. Məsələn, ovaxtkı Çempionlar Kubokunun (indiki Çempionlar Liqası) "Real" (Madrid) - "Mançester Yunayted" matçının baş hakimi olub. Həmyerlimiz məşhur rus hakim Nikolay Latışevdən sonra isə dünya kubokunun final mərhələsində hakimlik etmiş ikinci, avrokubokun final oyununu idarə edən birinci sovet hakimi olub. O, eyni zamanda avrokubokların finalında hakim kimi çalışan ilk sovet hakimi kimi də tarixə düşüb. Bəhramov həmçinin 1972-ci ildə qitələrarası kubokun “Ayaks” – “İntependiyente” matçının da baş hakimi olub.

Bir çox mötəbər oyunlarda ədalət təmsilçisi olmasına baxmayaraq, Tofiq Bəhramovu dünyaya tanıdan 1966-cı il İngiltərədə keçirilən futbol üzrə dünya çempionatı olub. Almaniya və İngiltərə milliləri arasında baş tutan final oyununda Cefri Hertsin mübahisəli qolunu qeydə alan Bəhramovun qərarının doğru olduğunu sonradan bütün dünya bildi. Yan xətt hakimi Tofiq Bəhramov bu oyundan sonra Böyük Britaniya kraliçası tərəfindən "Qızıl ilahə" mükafatına layiq görüldü. O dövrlər isə bu mükafatı yalnız baş hakimlərə verirdilər. Bu mənada Bəhramov laysman kimi “Qızıl fit” almış yeganə hakim kimi dünya futbol tarixinə düşüb. Bəhramov 1970-ci il dünya çempionatının Braziliya ilə Uruqvay arasında keçirilən yarımfinal matçında da baş hakim olub ki, bunu da çox adam bilmir.

Heç vaxt unutmayacağıq

Məşhur ingilis yazıçısı Artur Hopkraft "Futbol adamı" kitabının fəsillərindən birini həmyerlimizə həsr edib. Kitabda Bəhramovun tarixi qərarı barədə belə yazılıb: “Bəhramov bayrağını qaldıranda təkcə "Uembli" deyil, bütün İngiltərə onun ayaqları altında idi. Hamı fikirləşirdi: Bu rus nə istəyir? Ancaq üstündən 10 illərlə vaxt keçəndən sonra hamı başa düşdü ki, o, rus deyil, möcüzəli bir ölkənin, Azərbaycanın oğludur. Sonradan futbolçular mənə etiraf edirdilər ki, onlar özlərini yan xətt hakimini qaçıb qucaqlamaqdan zorla saxlamışdılar. Onlara verilən bu hədiyyəyə görə yox, öz işini peşəkarcasına yerinə yetirdiyinə görə”.

Tofiq Bəhramovun tarixi qərarı ilə tarixdə ilk dəfə dünya çempionu olan İngiltərə millisi 1966-cı ildən indiyə qədər həmin uğuru təkrarlaya bilmir. Hakim karyerasını başa vurandan sonra Bəhramov yenə idman sahəsində qalıb və müəllim kimi fəaliyyətini davam etdirib. Tofiq Bəhramov Azərbaycan Futbol Federasiyası Assosisiyası yarananda Hakimlər Komitəsinin sədri, daha sonra isə baş katib vəzifələrində çalışıb. Eyni zamanda AFFA Hakimlər Komitəsinin də ilk sədri olub. Bəhramov 1993-cü ildə 68 yaşında vəfat edib.

Hazırda Azərbaycanın ikinci böyük idman arenası sayılan Respublika stadionu onun adını daşıyır. 2004-cü il oktyabrın 14-də isə arenanın önündə onun abidəsinin açılış mərasimi keçirildi. Mərasimdə FİFA-nın ovaxtkı prezidenti Yozef Blatter, UEFA-nın ovaxtkı prezidenti Mişel Platini, 1966-cı ildə Tofiq Bəhramovu məşhurlaşdıran qolun müəllifi Cefri Herst və AFFA-nın mərhum prezidenti Ramiz Mirzəyev iştirak etmişdi.

2010-cu ildə Tofiq Bəhramovun 85 illik yubileyi ərəfəsində İngiltərədə üzərində "Qara geyimdə olan əfsanəvi şəxsiyyəti unutmayacağıq" sözləri yazılan köynəklər satışa çıxarılıb. London şəhərindəki futbol muzeyində Tofiq Bəhramovun bürünc heykəli ucaldılıb. 2004-cü ildə Azərbaycan-İngiltərə matçına görə Bakıya gələn ingilislər üzərində “Təşəkkürlər Bəhramov” yazılan köynəklər geyinmişdi.

Əbədi iz

Tofiq Bəhramovu şəxsən tanıyan təcrübəli veteran hakim Rüstəm Rəhimov onunla 15 ildən artıq birgə işlədiyini deyib: “Müstəqillikdən əvvəl biz Hakimlər Komitəsinə birgə rəhbərlik edirdik. Eyni zamanda sovetin vaxtında təlim-məşq toplanışında rəhbərlərdən biri kimi iştirak edirdi. Tofiq Bəhramov elə bir iz qoydu ki, inanmıram yaxın illərdə azərbaycanlı və ya hansısa müsəlman hakim gedib dünya çempionatında final oyununu idarə etsin. Eyni zamanda Toqif Bəhramov 1972-ci ildə qitələrarası çempionatın finalını da idarə edib. Bu oyunda Argentinanın "İndependyente" və Hollandiyanın "Ayaks" klubu mübarizə aparıb. Eyni zamanda, o öz dövründə Sovet İttifaqı və xaricdə mötəbər oyunları idarə etdi. 1971-ci ildə dahi qapıçı Lev Yaşinin oyununu idarə edib.

Hakimlərimizin yetişməsində onun böyük zəhməti olub. 100 illiyi ilə əlaqədar olaraq biz Tofiq Bəhramovun qəbrini ziyarət etdik,  həmin gün keçirilən tədbirdə isə haqqında xatirələr söylənildi. İdarə etdiyi oyunlarından görüntülər nümayiş etdirildi”.

Əfsanəvi futbol hakimi Tofiq Bəhramovun nəvəsi onun haqqında “Region Plus” danışıb. O, hər zaman babasının adının uca tutulduğunu qeyd edib:  “12 yaşıma qədər babamla bir yerdə yaşamışam. Onun nəvəsi olmaq qürurvericidir. Babamın evində doğulub, orada böyümüşəm. Sözsüz ki, T.Bəhramovla bağlı xatirələr dünən kimi yadımdadır. Babamın yeganə oğul nəvəsiyəm, buna görə də öz adını mənə verib. Bu adı fəxrlə daşıyıram”.

Onun sözlərinə görə, T.Bəhramovun 1966-cı il dünya çempionatında verdiyi məşhur qərar yüz il də keçsə də, danışılacaq və yaddaşlarda qalacaq: “Babam düzgün qərar vermişdi. Özü də həmişə bunu vurğulayırdı. Düzdür, bu gün futbolda qaydalar dəyişilib, qol hesab edilməsi üçün top qapı xəttini keçməlidir. Amma ovaxtkı qaydalara əsasən, verdiyi qərar doğru idi”.