QADININ YERİ

8 Mart – Beyəlxalq Qadınlar Günü ərəfəsində Bakıda «Konstitusiya və Suverenlik İli» çərçivəsində son dərəcə vacib tədbir keçirilib. Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin təşkilatçılığı ilə keçirilən «Qadın iştirakçılığının təbliği» mövzusunda konfransın əhəmiyyətini göstərən məqamlardan biri də orada hökumət nümayəndələrinin, deputatların, ictimai xadim və vətəndaş cəmiyyətinin təmsilçilərinin iştirakı idi.

Qadınlara investisiya

Azərbaycan reallığında qadın iştirakının təbliği niyə bu qədər vacibdir? Məsələ ondadır ki, bu, sadəcə, ədalət məsələsi yox, həm də sosial-iqtisadi inkişafın əhəmiyyətli amilidir. Araşdırmalar göstərir ki, qadınların təmsilçiliyinin yüksək olduğu ölkələrdə iqtisadiyyat daha dayanıqlı inkişaf göstəricilərinə malikdir. Qadınlar işləyirsə, rəhbər vəzifələr tutursa, ölkədə ÜDM artır.

Qadınlara kişilərlə bərabər hüquqların verildiyi cəmiyyətlərdə zorakılıq, korrupsiya və qeyri-sabitlik hallarına daha az rast gəlinir. Bu isə sosial müvazinətə aparan doğru yoldur. Qadınların siyasətdə və idarəetmədə iştirakı daha balanslı qərarların qəbuluna imkan verir. Onlar ailə gəlirlərini daha tez-tez reinvestisiya edir, bu isə uşaqların təhsilini, onlara tibbi xidməti yaxşılaşdırmağa imkan yaradır, nəticədə, ümumiyyətlə, cəmiyyətin rifahına yol açır. Demək, qadınlar yoxsulluqla mübarizə prosesinin də vacib hissəsidirlər.

Gender bərabərliyi cəmiyyəti daha loyal edir, belə cəmiyyətlərdə isə hər kəs özünü reallaşdıra bilmək üçün bərabər imkanlar qazanır. Demokratiyanın, ədalətin məqsədyönlü inkişafı üçün bu, önəmli amildir.

Sübut olunub ki, rəhbər vəzifələrdə qadınların daha çox təmsil olunduqları şirkətlərdə daha effektiv, daha dayanıqlı qərarlar qəbul edilir.

Qadınların təmsilçiliyi gələcək nəsillər üçün də effektiv nümunədir. Bu, qız uşaqlarını, gənc xanımları liderliyə, təhsilə, ictimai həyatda iştiraka motivasiya edir. Beləliklə, gender bərabərliyi yalnız insan hüquqları məsələsi yox, həm də cəmiyyətin inkişafı üçün strateji resursdur. Qadınlara sosial investisiya ölkənin gələcəyinə qoyulan investisiyadır.

Gender hüququ

Azərbaycanda gender bərabərliyi və qadınların müdafiəsinin təmini istiqamətində bir sıra qanunlar qəbul edilib. Onlardan ən əsası «Gender (kişi və qadın) bərabərliyinin təminatları haqqında» qanundur (2006). Bu qanunun məqsədi cinsi mənsubiyyətinə görə ayrı-seçkiliyin bütün formalarının qarşısının alınması, həyatın bütün sahələrində qadınlar və kişilər üçün bərabər imkanların yaradılmasının təminidir. Əmək Məcəlləsinə 2022-ci ildə edilmiş dəyişikliklər çərçivəsində isə qadınlar üçün qadağan olunmuş peşələrin sayı 674-dən 204-ə endirilib və bu, onların müxtəlif sahələrdə işə düzəlməsi imkanlarını genişləndirib. Bundan başqa, 1995-ci ildə Azərbaycan «Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının aradan qaldırılması haqqında» bəyannaməni, 2001-ci ildə isə ona fakultativ protokolu ratifikasiya edib. Sonuncu sənəd ölkənin qadın hüquqları sahəsində beynəlxalq standartlara sadiqliyini təsdiqləyir.

2024-cü ilin dekabrında gender bərabərliyinin gələcək təmininə hesablanmış qanun layihələri də hazırlanıb. Söhbət hamilə, 14 yaşınadək uşağı olan, həmçinin 18 yaşınadək əlilliyi müəyyən edilmiş uşağı olan qadınların gecə vaxtı yerinə yetirilən işlərə, iş vaxtından artıq işlərə, istirahət, iş günü hesab edilməyən bayram və digər günlərdə işə cəlb edilməsinə və ezamiyyətə göndərilməsinə yalnız onların yazılı razılığı ilə yol verilməsi təşəbbüsündən gedir. Bu, Dünya Bankının reytinqində Azərbaycanın gender bərabərliyi indeksinin 7% artaraq, 85%-ə çatmasına imkan verib.

Lakin qəbul olunan qanunlara, irəli sürülən təşəbbüslərə baxmayaraq, Azərbaycanda gender bərabərsizliyi problemi hələ də qalmaqdadır. Qadının cəmiyyətdəki rolu haqda stereotiplər, qanunlardan bixəbərlik gender bərabərliyinə nail olunması yolunda əsas maneələrdəndir. Ölkə gender qanunvericiliyi sahəsində ciddi addımlar atsa da, bu qanunların effektiv tətbiqi, mədəni maneələrin aşılması hələ də ciddi səylər tələb edir.

Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Bahar Muradova konfransdakı çıxışında bildirib ki, onlar mayda Milli Məclisə «Gender (kişi və qadın) bərabərliyinin təminatları haqqında» qanunun icrası vəziyyəti ilə bağlı hesabat təqdim edəcəklər. B.Muradovanın sözlərinə görə, hazırda hesabat üzərində iş davam edir: «Dövlət Komitəsi son il ərzində bu sahəyə məsul olan qurumların gördüyü işlər haqda məlumatları toplayıb və hazırda onların üzərində iş gedir». Hesabatda bütün vacib statistik məlumatlar, atılmalı olan addımlar və hədəflər yer alacaq. Muradova bildirib ki, Azərbaycanda qadınların ictimai həyatın bütün sahələrində iştirakının genişləndirilməsi üçün ciddi iş aparılır.

«Azərbaycan Konstitusiyasının hazırlanması və təkmilləşdirilməsi üzərində kişilər qədər, qadınlar da işləyib. Azərbaycanda qanunun, xüsusilə gender bərabərliyi sahəsində qanunun aliliyinin təmini ilə bağlı mütəmadi sorğular keçirilir, diskussiyalar təşkil olunur. Cinsi bərabərliyin təmininə bu və ya digər dərəcədə məsul olan qurumların fəaliyyətində mütəmadi olaraq yeniliklər edilir. Qadınlar və kişilər cəmiyyətin həyatında, ailədə eyni dərəcədə iştirak etməli, onu eyni dərəcədə töhfələr verməlidirlər», - deyə Dövlət Komitəsinin sədri bildirib.

Qadın dövlətdə

Konfransda çıxış edənlərin hər biri qadınların cəmiyyətin müxtəlif sahələrində fəal iştirakının vacibliyini vurğulayıb, onların işlərə bərabərhüquqlu şəkildə cəlbi üçün şəraitin yaradılmasının önəmindən danışıblar. Ümumilikdə Azərbaycanda bu istiqamətdə əhəmiyyətli tədbirlər görülür, qadınlara peşəkar karyeralarının inkişafı, ictimai həyatda fəal iştirakları üçün imkan yaradılır.

Bununla əlaqədar olaraq, əmək və əhalinin sosial müdafiəsi nazirinin müavini Anar Kərimov eyni vəzifələri daşıyan qadınlarla kişilərin əməkhaqlarının eyni olmasının vacibliyinə də diqqət çəkib. O, Skandinaviya ölkələrini misal göstərərək bildirib ki, həmin ölkələrdə 2018-ci ildən etibarən bu tələb qanunvericilikdə əksini tapıb. Kərimov şirkətlərin rəhbər vəzifələrə qadınları təyin etməsinin təşviqi üçün bu halda onlara vergi güzəştlərinin olunması təklifini də səsləndirib. «Ölkədə dövlət sektorunda təxminən 500 min qadın salışır. Özəl sektorda bu rəqəm 350 mindir. Əmək fəaliyyətində qadınlar və kişilər üçün şərait də, imkalar da eynidir. Onların əməkhaqlarının da bərabərləşdirilməsi istiqamətində ciddi addımlar atılır. İnsanların gender bərabərliyi haqda məlumatlandırılması üçün son iki ildə 14 regionda 700 işəgötürənlə maarifləndirmə işi aparılıb», - deyə nazir müavini qeyd edib.

Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin icraçı direktoru Aygün Əliyeva isə bildirib ki, bu gün ölkədə qeydiyyatdan keçmiş təxminən 4000 QHT-nin 40%-nə qadınlar rəhbərlik edir. Bundan başqa, məişət zorakılığı və qadınlara qarşı ayrı-seçkilik halları ilə mübarizə məqsədilə 55 layihəyə xüsusi qrant müsabiqəsi ilə dəstək verilib. Agentliyin yaradıldığı 2021-ci ildən qadınlarla əlaqəli müxtəlif məsələlərə aid 194 layihə maliyyə dəstəyi alıb.

Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının sədri Sahib Məmmədov bildirib ki, həmkarlar ittifaqları üzvlərinin yarıdan çoxu, dəqiq desək, 52,3%-i qadınlardır. «Qadınların sosial rifahının yüksəldilməsinə yönəlmiş müxtəlif proqramlar icra olunur. Qadınların hüquqlarının qorunması, onlara hörmət edilməsi bizim borcumuzdur. Biz onların ölkənin ictimai-siyasi həyatında iştiraklarını artırmaq üçün mümkün olan hər şeyi edirik», - deyə S.Məmmədov bildirib. O, Azərbaycanın Şərqdə qadınlara səs hüququ vermiş ilk dövlət olduğunu da xatırladıb.

Baş Prokurorluğun əməkdaşı Aynur Osmanova isə ölkənin prokurorluq orqanlarında çalışan 2300 nəfərin 524-nün qadın olduğunu deyib. Bu, 22,7% deməkdir. 1310 prokurorluq işçisinin 127-si (9,7%) zərif cinsin nümayəndəsidir, dövlət xidməti əsasında çalışan 990 prokurorluq əməkdaşları arasında isə qadınlar 40,1% (397 nəfər) təşkil edir.

Qadın elmdə

Qadınların cəmiyyətdəki rolunun möhkəmlənməsi işində ən vacib nailiyyətlərdən biri onların Azəraycan elmi, təhsili və mədəniyyətində fəal iştiraklarıdır. XX əsrin əvvəllərində məşhur neft maqnatı Zeynalabdin Tağıyevin yaşadığı ölkədə başqa cür ola da bilməzdi. Tağıyev deyirdi: «Bir oğlan uşağına təhsil verməklə bir təhsilli şəxsiyyət, bir qız uşağına təhsil verməklə isə təhsilli ailə qazanırsınız». Bakı Dövlət Universitetinin rektoru Elçin Babayevin «Qızların təhsil hüququ» konfransında səsləndirdiyi məlumatlar bunun təsdiqidir. Onun sözlərinə görə, Azərbaycanda magistratura və doktoranturada təhsil alan xanımlar fəlsəfə doktorlarının yarıdan çoxunu təşkil edir. Söhbət elmin inkişafına töhfələr verən şəxslərdən gedir: «Bu gün dünyada informatika və riyaziyyatı, texnologiya və mühəndis işini öyrənən insanların 35%-ni xanımlar təşkil edirsə, bizim ölkəmizdə bu rəqəm dünyadakı orta göstəricini aşaraq, 40%-ə çatır». Bu, o deməkdir ki, qadınların elmi tədqiqatlarda və idarəetmədə iştirakı müasir tələblərə uyğundur.

E.Babayevin sözlərinə görə, dövlət vətəndaşların, o cümlədən qızların və qadınların əlçatan, keyfiyyətli təhsil almaları, peş əvə ixtisaslara yiyələnmələri, öz bilik və bacarıqları ilə insan kapitalını zənginləşdirmələri üçün bütün imkanları yaradıb.

Bu gün BDU-da təhsil alan 24739 tələbənin 16641-i, yəni 67,2%-i qızlardır. Bu il isə ali məktəbə qəbul olunmuş 5414 tələbənin 3803-nü, yəni 70%-ni qızlar təşkil edir. «Son imtahan sessiyasında qızlar arasında imtahanları uğurla verən tələbələr arasında qızlar oğlanlardan təxminən 20% çox olub», - deyə rektor bildirib.

«Qadın iştirakçılığının təbliği» konfransı xanımların cəmiyyətin müxtəlif sahələrində fəal iştirakının vacibliyini bir daha ortaya qoyub, gender bərabərliyinin təşviqi, o cümlədən qanuvericilik təşəbbüsləri və stimullaşdırıcı addımlarla onların proseslərə cəlbinin zəruriliyini göstərib. İştirakçılar bu qənaətdədirlər ki, qadınların rəhbər vəzifələrə çəkilməsi, kişilərlə eyni əməkhaqqı ilə təmini cəmiyyətin dayanıqlı inkişafı və çiçəklənməsi üçün önəmlidir.

Azərbaycanda kişilərlə qadınlar arasında real bərabərliyə nail olunması üçün bundan sonra da effektiv strategiyaların hazırlanmasına ehtiyac var. Qlobal çağırışlar şəraitində qadınların liderliyi sabitlik və inkişafın vacib amilinə çevrilir. Bu gün tamamilə aydındır ki, qadınların siyasətdə, biznesdə, sosial sahədə fəal iştirakı olmadan cəmiyyətdə uğura, harmoniyaya nail olmaq mümkün deyil.

Əsas odur ki, belə müzakirələr nəzəriyyə olaraq qalmasın, dövlət siyasətinə təsir göstərəcək real təşəbbüslərə yol açsın. Ümid edək ki, 8 Mart ərəfəsində belə tədbirlər sadəcə müzakirə meydanı yox, həm də ölkədə qadınların rolunun vacib olduğu sahələrdə real dəyişikliklərə aparacaq əsl addım olacaq.