KRİPTOGƏLƏCƏK YAXINDADIR

ABŞ-də 2024-cü ildə keçirilmiş prezident seçkisi faktiki olaraq, siyasətdə kriptovalyutanın rolunu gücləndirib. İndi o, seçicilərin qərarlarına ciddi təsir amilinə çevrilib və artıq bu məqama əhəmiyyət verməmək mümkün olmayacaq.

Kriptoseçicilər, yoxsa «PolitiFi»

Birincisi, kriptovalyuta şirkətləri siyasi ianələrdə son dərəcə əhəmiyyətli paya sahibdirlər. İkincisi, «Gemini» (Nyu-York ştatının Maliyyə Xidmətləri Departamenti tərəfindən tənzimlənən trast şirkəti) tərəfindən bu yaxınlarda keçirilmiş sorğunun nəticələri göstərib ki, amerikalıların beşdə birindən çoxu kriptovalyutaya malikdir. Yəni faktiki olaraq, meydana kriptovalyuta ilə əlaqəli məsələlərin daha çox narahat etdiyi yeni seçicilər qrupu, yəni kriptoseçicilər çıxıb. «ConsenSys» və «HarrisX» təşktilatları tərəfindən aparılmış sorğular göstərib ki, kriptovalyuta sahiblərinin 92%-i 2024-cü ildə səsvermə hüququndan istifadə etmək qərarına gəlib. Aydındır ki, onların seçimi hər zaman rəqəmsal valyutanın şəffaf və ədalətli tənzimlənməsinin tərəfdarı kimi çıxış edən namizəd olacaq. Belə məlum olur ki, ABŞ-nin gənc seçicilərinin (18-34 yaş arası) 62%-i kriptovalyutalara müsbət yanaşan namizədi dəstəkləyəcək (DCG şirkətinin sorğusu). Kriptovalyuta sahibləri əsasən, şəhərlərdə yaşayan, müxtəlif irqlərdən olan gənc yaşlı, kişi cinsindən olan insanlardır. («HarrisX» təşkilatının sorğusu). Görünür, onlar qeyri-mərkəzləşdirilmiş maliyyəni (DeFi) və blokçeyni haqlı olaraq etibarını itirən ənənəvi maliyyə sistemlərinə alternativ olaraq görürlər.

Üçüncüsü, son zamanla siyasi landşaft əksər hallarda yumoristik, satirik xarakter daşıyan siyasi memkoinlər, politifi-sikkələr («PolitiFi») kimi anlayışlarla xeyli canlanıb. Bu kriptovalyuta tokenləri internet memləri və virus marketinqi hesabına populyarlaşır. Əslində, bu, ictimai rəydən, sosial media meyillərindən və ya seçki nəticələrindən yararlanmaq cəhdidir. «Hayp»a çevrilmiş spekulyativ tokenlər və hansısa siyasi fiqur, seçki, məslək, siyasi hadisəyə olan maraq «Ethereum» və «Solana» kimi blokçeynlər vasitəsilə dövriyyəyə buraxılır. TRUMP, MELANIA, MAGA ilə olduğu kimi sikkələr tez bir zamanda milyard dollarlıq bazar kapitallaşmasına çata bilər. Bununla onlar namizədə dəstəyi ifadə edir. Çoxları hesab edir ki, memkoinlər siyasi kampaniyalara ianələri kiçik donorlar üçün daha şəffaf, daha sadə şəklə salır. Məsələn, kimsə Trampı bəyənmirsə, yaxud bu namizədin vəzifəsinin öhdəsindən gələ biləcəyinə şübhə ilə yanaşırsa, onun memkoinlərini almır.

O da maraqlıdır ki, «NFT Evening» tərəfindən keçirilmiş sorğu «PolitiFi»nin çoxları üçün kriptovalyuta ilə tanışlıqda ilk addım olduğunu göstərir.

Digər yandan memkoinin virus olması ictimaiyyətin əhvalındakı trendi anlamaq istəyənlər üçün qiymətli markerə çevrilə bilər. «Maelstrom» vençur şirkətinin baş investisiya direktoru və «BitMEX» kriptobirjasının həmtəsisçisi bildirib ki, «siyasi memkoinlər» kriptovalyutaların dünyaya yayılmasını sürətləndirməyə, «ənənəvi medianın senzurasından yayınmağa» imkan verir. İş adamının fikrincə, artıq 2026-cı ildə ABŞ-də memkoinlər vasitəsilə yaradılmış çox sayda şəxsi brendlər əmələ gələcək və onlar ənənəvi reklam platformalarını geridə qoyacaq. Ekspertlər onu da deyirlər ki, siyasi vəziyyətlə bağlı ictimai rəyin bilinməsinə blokçeynlərə əsaslanan proqnozlar bazarı («Polymarket», «Augur» və s.) da imkan verir.

Manipulyasiya və ələ alma riski

İnvestorlar maliyyə stimullarından istifadə etməklə, bu və ya digər hadisənin nəticəsinə kriptovalyuta ilə yüz milyonlarla dollar pul qoyurlar Bu, manipulyasiya riski daxil olmaqla, bütün üstünlüklərə, risklərə birbaşa maraq deməkdir.

«Ethereum»un yaradıcısı Vitalik Buterin deyir ki, siyasətçilərin buraxdıqları tokenlər «insanların siyasi nöqteyi-nəzərdən, həmçinin xarici dövlətlər tərəfindən ələ alınmaları üçün alətdir». Amma onlar siyasi imic üçün risk də yaradır. Argentina Prezidenti Xavyer Miley tərəfindən reklam olunan LIBRA tokeni fevralın 14-də 4,56 milyard dollarlıq kapitallaşmaya nail olmuşdusa, cəmi bir neçə saatda o, 94%-lik iflasa uğrayıb. Nəticədə, investorların zərəri 292,4 milyon dollar təşkil edib və bu, Mileyin fırıldaqçılıqda ittiham olunmasına yol açıb. Vəkil və iddiaçılardan biri olan Conatan Baldiviezo bildirib ki, burada söhbət fırıldaqçılığın həyata keçirilməsi üçün qeyri-qanuni birliyin yaradılmasından gedir və dövlət başçısının sözləri bu işdə həlledici olub. LIBRA sikkəsini istifadəçilərin «vivalalibertadproject.com» saytına müraciəti ilə əldə olunurdu ki, bu sayt da Mileyin sevimli fikrinə istinad edirdi. Prezidentin həmin paylaşımını silməsindən bir neçə saat sonra valyuta dəyərini kəskin şəkildə itirib və bu, onun qısamüddətli investorlarına milyonlarla dollar bahasına başa gəlib.

İttihamçılar hesab edirlər ki, Miley baş verənlərin iştirakçısıdır. Tərtibatçı bir token işə salır, fondlarda onların dəyərinin şişirdilmiş olduğu üzə çıxandan sonra isə ondan imtina edir, nəticədə tokenləri dəyərini itirir.

Nümunə kimi, Mərkəzi Afrika Respublikasının CAR memkoinini də göstərmək olar. O, dövriyyəyə buraxıldıqdan cəmi bir sutka sonra pik sayılan 0,89 dollarlıq dəyərini 96% itirib. Bu tokenin də reklamı respublikanın prezidenti Fosten-Arkanja Tuaderin «X» hesabında yer alırdı. Baş verənlər CAR memkoinini investorlarının təxminən 66%-nə zərbə vurub. ABŞ Prezidenti Donald Trampın «$Trump» kriptovalyutasına investisiya qoymuş 810000-dən çox investor isə tokenin dəyərini itirməsi ilə 2 milyard dollardan çox zərər edib. Məlumata görə, Tramp ailəsi və onun tərəfdaşları bu prosesdə təxminən 100 milyon dollar qazanıblar.

Maraqlıdır ki, Tramp əvvəlki prezidentliyi dövründə kriptovalyutaları son dərəcə sərt tənqid edir, onların «havada olduğunu» deyir, qeyri-leqal gizli bazarlara xidmət göstərdiyini söyləyirdi. Lakin ötən il yenidən Ağ Evə rəhbər seçilmiş Trapm mövqeyini dəyişib. Bu dəyişiklik o dərəcədədir ki, dövlət başçısı ABŞ-ı «dünyanın kriptovalyuta paytaxtı»na çevirəcəyini vəd edir. Üstəlik, o özü memkoinləri qəbul edən ilk böyük siyasətçiyə çevrilib. Onun bu sözlərinin arxasında bəlkə də dollara münasibətdə mövcud olan şübhələrin qızıl və bitkoinin qiymətinin artmasına təkan verməsi («rəqəmsal qızıl» ssenarisi) dayanır. Elə siyasətlə kriptovalyutaların ən vacib kəsişmə nöqtəsi də məhz budur.

«Stacks» platformasının həmtəsisçisi və baş direktoru bildirir ki, bitkoinlərə əhəmiyyətli kapital axını davam edəcək və ilk kriptovalyutanın dəyəri artıq heç vaxt 50000 dollardan aşağı düşməyəcək. «Coinbase» şirkətinin baş direktoru Brayan Armstronq isə beş il sonra dünya ÜDM-nin 10%-nin kriptovalyutalara əsaslanacağını proqnozlaşdırır. Bu gün hesab olunur ki, bitkoin çox qeyri-sabit aktivdir və onun təsbit edilmiş vəziyyəti pul-kredit siyasətinin effektiv idarə olunmasına imkan vermir. Bildirilir ki, kriptovalyuta bazarında miqyaslı tranzaksiyalar üçün vacib olan dərinlik və likvidlik yoxdur.

Digər yandan, bitkoin qızılla müqayisə olunarsa, onların arasında bir çox ümumi cəhət tapmaq mümkündür. Qızıl ehtiyatları kimi, bitkoinin emissiyası da məhduddur. Bitkoindən ödəniş vasitəsi kimi istifadə etmək də mümkündür, onu yığmaq da, hədiyyə etmək də, yatırım edərək faiz almaq da.

«Cyber Capital»ın təsisçisi və investisiya direktoru isə «X» sosial şəbəkəsindəki izləyicilərinə xəbərdarlıq edərək bildirir ki, bitkoinə investisiya yatıran zaman ehtiyatlı olmaq lazımdır.

Bu arada, Donald Tramp yanvarda kriptobazarın tənzimlənməsi və kriptovalyuta ehtiyatlarının yaradılması məsələsinə baxılmasına dair fərman imzalayıb. Eyni zamanda Birləşmiş Ştatların Qiymətli Kağızlar və Birjalar üzrə Komissiyası kibertəhlükəsizlik və yeni texnologiyalar bölməsinin yaradıldığını bəyan edib. Yeni struktur kiberqanunsuzluqlarla mübarizə aparacaq, xırda investorların yeni texnologiyalar sahəsindəki bədxahlardan qorunması ilə məşğul olacaq. Hesab edilir ki, ilk növbədə, token sahiblərində onların hüquqları, gəlir mənbələri haqda dəqiq təsəvvür yaradacaq qaydalar müəyyənləşdirilməlidir.

Daha bir vacib məqam kriptoların mühafizəsidir. Bu gün tokenlərin oğurlanması üçün gizli açarı əldə etmək kifayətdir. Bu yolla onları «iz buraxmadan» başqasına köçürmək mümkündür. Belə ki, fevralın 21-də kriptosənaye tarixinin ən miqyaslı oğurluğu baş verib. Xakerlər «Bybit» mərkəzi birjasından təxminən 1,5 milyard dollar oğurlayıblar. Ehtimal edilir ki, bu, Şimali Koreyanın «Lazarus» hakerlər qrupunun işidir. Oğurluq faktının «Bybit» tərəfindən etiraf olunmasından sonra dünyanın aparıcı kriptovalyutası olan bitkoinin dəyəri kəskin şəkildə aşağı düşüb.

Bütün bunların fonunda belə bir fikir də var ki, dövlətin kriptovalyutaların «həyat»ına müdaxiləsi təxminedilməz nəticələr verə bilər. Düşünmək olar ki, kriptovalyuta ilə siyasətin fəal «birləşməsi» ya ona yeni impuls verəcək, ya da onu nəzarət altına salmaqla, hansısa yeni bir şeyə çevirəcək.