ÜÇ İL SONRA

Rusiyanın Ukraynaya hərbi hücumunun başlamasının üç ilinin tamam olduğu soyuq fevral günlərində, deyəsən, bu dağıdıcı, qanlı savaşın başa çatması perspektivi görünməyə başlayıb. Buna stimul verən amil Donald Trampın ABŞ Prezidenti postuna qayıtmasıdır. İndi məsələ mümkün sülhün hansı şərtlərlə əldə olunacağında, onun sadəcə hərbi əməliyyatları dayandıracağı, yoxsa Rusiya-Ukrayna münaqişəsini təm həll edəcəyindədir.

«Razılaşma»ya gedən Tramp

Donald Tramp hələ Ağ Evə qayıtmazdan xeyli əvvəl Ukrayna müharibəsini dayandırmaq gücündə olduğunu deyirdi. Prezident seçildikdən dərhal sonra isə o, Moskva ilə dialoq quraraq, «Ukrayna partiyası»na start verib. Feralın 12-də Donald Tramp rusiyalı həmkarı Vladimir Putin ilə telefonla danışıb. Bir neçə gün sonra – fevralın 18-də isə Səudiyyə Ərəbistanında ABŞ və Rusiyanın xarici siyasət idarələrinin başçıları səviyyəsində danışıqların ilk raundu keçirilib. Görüşdə yalnız Rusiya-Ukrayna savaşının başa çatdırılması yolları deyil, həm də Vaşinqton-Moskva münasibətlərinin normallaşdırılması imkanları müzakirə olunub. Məlum olduğu kimi, üç il əvvəl Rusiya-Ukrayna müharibəsinin başlaması ilə Vaşinqtonla Moskva arasında da münasibətlər demək olar ki, sıfırlanıb. Bu mənada, Birləşmiş Ştatlarla birbaşa dialoqun bərpası birmənalı olaraq, Rusiyanın xarici siyasi uğuru kimi qiymətləndirilir. Çünki Ər-Riyad görüşü faktiki, Moskva üçün Qərbin total təcridindən çıxılması anlamına gəlir.

Görüşdən sonra ABŞ-nin dövlət katibi Marko Rubio bildirib ki, tərəflər Amerika və Rusiya səfirliklərində əməkdaş ştatlarının bərpası, Ukrayna üzrə sülh danışıqların dəstəklənməsi üçün yüksək səviyyəli qrupun yaradılması, daha sıx münasibətlər və iqtisadi əməkdaşlıq imkanlarının öyrənilməsi qərarına gəlib. Beləliklə, Vaşinqtonla Moskva nəinki siyasi dialoqu bərpa etməyə, həm də ticarət-iqtisadi münasibətləri canladırmağa kökləniblər. Ukrayna məsələsinə gəlincə, Ər-Riyad görüşünün nəticələrini şərh edən Donald Tramp ABŞ ilə Rusiyanın atəşkəs razılaşmasına yaxın olduqlarını söyləyib.

Amerikanın Rusiya-Ukrayna müharibəsinə yeni yanaşma ortaya qoyduğunu göstərən daha bir addım irəli sürülmüş yeni qətnamədir. Orada münaqişənin həlli Rusiyanın təcavüzkar ölkə kimi pislənməsi, hətta Ukraynanın ərazi bütövlüyü və suverenliyinin bərpası ilə əlaqələndirilmir. BMT Təhlükəsizlik Şurasının qəbul etdiyi qətnamədə münaqişəyə dərhal son qoyulması və dayanıqlı sülhün qurulmasına çağırış olunur. Ona səs vermiş ölkələrin siyahısı da maraqlıdır. ABŞ ilə yanaşı, Rusiya Çinin də dəstəklədiyi sənədə münasibətdə TŞ-nin iki üzvü, Vaşinqtonun müttəfiqləri olan Fransa və Böyük Britaniya bitərəf qalıblar. Bununla yanaşı, hər iki ölkə ABŞ-nin irəli sürdüyü sənəddə Rusiyanın pislənilməsini, Ukraynanın ərazi bütövlüyü və suverenliyinə dəstəyin ifadə olunmasını tələb etsələr də, bunun baş verməməsinə rəğmən, sonda veto hüquqlarından istifadə etməyiblər.

Vaşinqton-Moskva münasibətlərində aşkar yaxınlaşmanın müşahidə olunduğu şəraitdə Rusiya Prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov Amerika tərəfinin təşəbbüsü ilə qəbul olunmuş bu qətnaməni «balanslı sənəd» kimi qiymətləndirib, Rusiyanın BMT-dəki daimi nümayəndəsi Vasili Nebenzya isə onu tərifləyib. Sənədə Britaniyanın qurumdakı daimi nümayəndəsi Barbara Vudvordun münasibəti də maraqlıdır. O, «təcavüzə görə cəzalandırmaya» xüsusi diqqət göstərilməsinin vacibliyini bildirib, Vudvordun fransalı həmkarı Nikolya de Rivyera isə qətnaməni tənqid atəşinə tutaraq bildirib ki, o, «cəngəllik qanunları»nı təşviq edir. Bu zaman diplomat, şübhəsiz ki, Rusiyanın Ukraynaya qarşı həyata keçirdiyi hərbi əməliyyatları nəzərdə tutub.

Vaşinqton isə baş verənlərdən məmnunluğunu gizlətmir. Birləşmiş Ştatların BMT-dəki daimi nümayəndəsi səlahiyyətlərini icra edən Doroti Şi bildirib ki, «bu qətnamə bizi sülh yoluna çıxarır və bu, birinci, lakin vacib addımdır. Hamımız qürur duymalıyıq».

Trampın Ağ Evə qayıdışı ilə Rusiyanın əməllərini pisləmək siyasətindən imtina etmiş Vaşinqtonun mövqeyini dövlət katibi Rubio belə izah edib: «BMT-də hər hansı ölkəyə münastbətdə düşmənçilik məzmununda nələrinsə qəbulu münaqişənin həllinə kömək etməyəcək».

Nəhayət, Amerika ilə Rusiya arasında daha bir vacib təmas iki ölkənin diplomatlardan ibarət nümayəndə heyətlərinin fevralın 27-də İstanbulda keçirilmiş görüşü olub. Orada əsas müzakirə mövzularından biri ABŞ və Rusiya səfirliklərinin müvafiq olaraq, Moskva və Vaşinqtonda normal fəaliyyətinin bərpası məsələsi olub.

Bütün bunların fonunda hər iki paytaxtdan gələn açıqlamalar göstərir ki, artıq Tramp ilə Putinin şəxsi görüşünə də hazırlıq gedir. Bu, əlbəttə ki, ABŞ-nin yeni administrasiyasının Rusiya-Ukrayna müharibəsinə münasibətdə Co Bayden dövrünün yanaşmasından imtina etdiyini göstərən daha bir önəmili ştrixdir. Bundan isə nəinki Ukrayna, həm də Avropanın aparıcı dövlətləri məmnun deyil. Onlar ən azı indiki dövrdə danışıqlar prosesindən kənarda qalırlar, halbuki, burada söhbət əslində, bütünlükdə Avropa qitəsinin gələcəyindən gedir.

Avropanın qürubu

Vaxtilə Uinston Çörçil 1943-cü ilin SSRİ və ABŞ liderləri İosif Stalin və Franklin Ruzveltlə yanaşı əyləşdiyi Tehran konfransında keçirdiyi hissləri xatırlayaraq yazırdı: «Bir tərəfimdə qollarını çarpazlamış nəhəng rus ayısı, digər tərəfimdə nəhəng Amerika bizonu əyləşmişdi. Onların ortasında balaca, yazıq ingilis ulağı…».

Çörçilin İngiltərəni «ulaq» kimi təqdim etdiyi obrazlı bənzətməsini əslində, bütünlükdə «qoca» Avropaya aid etmək olardı. Belə ki, İkinci Dünya müharibəsinin bitməsi ilə Avropa fövqəldövlətlərinin dünya arenasında yüzilliklər boyu davam etmiş hökmranlığı sona çatırdı.

Bu gün ABŞ və Rusiya prezidentləri Donald Tramp ilə Vladimir Putinin Rusiya-Ukrayna müharibəsinin başa çatdırılması haqda danışmaları fonunda Avropa «ulaq» və ya hər hansı digər zərərsiz məməliyə deyil, lap cücüyə bənzəyir. İndi onunla Avropa qitəsində İkinci Dünya müharibəsindən sonra yaşanan ən qorxulu müharibənin başa çatdırılması məsələsi belə, müzakirə olunmur. Üstəlik, bunu nəinki Rusiya, həm də Aİ-nin müttəfiqi hesab edilən ABŞ lazım bilmir. İndi Avropanın hələ də hörmətə layiq, qlobal məsələlərdə çəkiyə malik olduğunu sübut etmək çətindir. Ukrayna dövləti və xalqının dəhşətli bəla ilə üzləşməsində Avropa siyasətinin başında duranların da rolunu inkar etməyin asan olmadığı kimi. Hər halda, Ukraynanı Avro-Atlantik məkana inteqrasiya üçün tovlayan, ona tezliklə Aİ və NATO üzvlüyü vəd edən məhz avropalı siyasətçilər idi. Ukrayna uzun illər Brüssel, Paris, Berlin, London və s. daxil olmaqla, liberal-qlobalist Qərbin Avro-Atlantik strukturlara inteqrasiya ilə bağlı təqlin etdikləri xülyalarla yaşayıb. İndi Qərb Ukraynanı qorumağa hazır deyilsə, niyə var qüvvəsi ilə belə xülyalar qurur, Kiyevi nədən Rusiya ilə qaçılmaz münaqişəyə sürükləyirdi? Ümumiyyətlə, Qərb Ukraynanın hərbi təcavüzlə üzləşməsinə niyə imkan verirdi? Axı döyüş meydanında o, Ukrayna ilə çiyin-çiyinə döyüşmədi.

Qərb dürüst və prinsipial olsaydı, Rusiya ordusunun Ukraynaya girdiyi günün səhəri onun ərazisinə öz qoşunlarını göndərər, müttəfiqinin ərazi bütövlüyü və suverenliyini qorumaq üçün digər lazımi addımları atardı. Lakin o, heç əvvəldən belə fikirdə olmayıb. Hətta Kiyevə silah tədarükü məsələsində belə, Aİ-nin aparıcı dövlətləri Bayden Amerikası ilə birlikdə əslində, Kiyevə xəyanət edib. Rusiyanın hücumunun qarşısını almaq üçün tələb olunan silahlar Ukraynaya ya gec verilib, ya onların sayı məhdud olub, ya da ümumiyyətlə, verilməyib.

Bəlkə onları Rusiyanın nüvə şantajı qorxudub? Axı onlar bunun sadəcə, şantaj olduğunu yaxşı bilirdilər… Demək ki, yox! Sadəcə, rahatlığa, gedonist həyat tərzinə öyrəşmiş Qərb cəmiyyəti yad saydığı dövlətin və xalqın müharibəsində iştirak etmək, onun uğrunda qanını axıtmaq istəmir. Üstəlik, bu cəmiyyətlərin elitası özləri üçün daha gərəkli saydıqları transgenderlər, həmcinslərin nikahı və digər liberalistik biabırçılıqlarla məşğuldurlar. Onlar üçün sadalananlar Ukraynanın müstəqilliyinin taleyindən, ümumiyyətlə, mövcudluğundan daha önəmlidir.

Bəs sonra?

Ağ Evin əvvəlki və hazırkı administrasiyalarının yanaşması arasındakı fərq heç kimi təəccübləndirməməlidir. Birləşmiş Ştatların strateji hədəfi dəyişməyib – dünyada liderliyin qorunub saxlanılması və daha da möhkəmləndirilməsi. Sadəcə, Amerika elitasının Bayden administrasiyasının arxasında dayanmış liberal-qlobalist hissəsindən fərqli olaraq, Trampı yenidən ölkənin başına gətirmiş millətçi-qlobalist elita  bu hədəfə demokrtik dəyərlərə riyakar istinadlarla deyil, fövqəldövlət planlarının kobud şəkildə həyata keçirilməsilə nail olmağa çalışır. Başqa sözlə, indiki administrasiya bayağı imperialist ruhu ilə çıxış edir. Bu halda Qərbə bel bağlamış Ukraynanın taleyinin necə olacağı Vaşinqton üçün vacib deyil. Lap Tramp üçün Avropanın mövqeyinin maraqlı olmaması kimi.

Ənənəvi dəyərlərin tərəfdarı olan millətçi-mühafizəkar Tramp Ukrayna məsələsində mənəvi aşınmaya məruz qalmış Avropanın əleyhdarı kimi çıxış edən Rusiya lideri Putinlə tezliklə razılığa gəlməyi daha vacib sayır, nəinki avropalı prezidentlər və ya baş nazirlərə güzəşt etməyi. Yeri gəlmişkən, söhbət həm də son otuz ildə açıq-aşkar cılızlaşmış avropalılardan gedir. Siyasətin Çörçill və de Qoll, Brandt və Tetçer, Mitteran və Kol kimi nəhənglərinin yerini Makron tipli və ranqlı siyasətbazların tutması fransalı yazıçı Moris Dryuonun nə qədər haqlı olduğunu bir daha ortaya qoyur: «Faciəli dövrlərdə Tarix böyük insanları zirvəyə ucaldır; lakin faciələrin özü ortabablığın işidir”.

Odur ki, Trampın Rusiya-Ukrayna müharibəsində atəşkəsə nail olunması məqsədilə aparılan danışıqlara Avpropanı dəvət etməyi lazım belə bilməməsi heç də təəccüblü deyil. Eyni zamanda o, Kiyevə hərbi dəstək məsuliyyətinin Avropa və Aİ-nin boynuna düşdüyünü bildirir. Pentaqon rəhbəri Pit Xeqset Münhen Təhlükəsizlik Konfransında bildirib ki, Ukraynaya əsas dəstəyi məhz Avropa verməlidir. Demək, Kiyevin istəyinin əksinə olaraq, Vaşinqton onun təhlükəsizliyinin qarantı kimi çıxış etməyi arzulamır.

Bütün bunlarla yanaşı, ABŞ və Rusiyanın hazırladıqları sülhün konkret şərtlərinin nədən ibarət olacağı bilinmir. Bu sülh yalnız atəşin dayandırılmasını nəzərdə tutan müvəqqəti barışıq olacaq, yoxsa münaqişənin tam həlli? Hər halda, bu münaqişə sadəcə Rusiya ilə Ukrayna arasında qanlı savaş deyil, həm də Rusiya ilə Qərb arasındakı daha dərin qarşıdurmanın bir hissəsidir. Nəhayət, Ukrayna ortasına düşdüyü bu böyük geosiyasi burulğandan necə və nə ilə çıxacaq?

Ukraynanın taleyi

Aydındır ki, Trampın başçılıq etdiyi ABŞ Ukraynaya pul xərcləməyi, hətta Bayden administrasiyasının bəzən səxavətlə göndərdiyi hərbi-texniki dəstəyi davam etdirməyi düşünmür. Bundan başqa, açıq şəkildə Ukraynanın təbii resurslarına «göz qoyub» və ölkəsinin Kiyevə göstərdiyi hərbi dəstəyi bu yolla kompensasiya etmək niyyətini gizlətmir. Vaşinqton bildirir ki, Ukrayna nadir metallarından, neftindən və Trampın sözləri ilə desək, «mümkün olan hər şeydən» əldə etdiyi gəlirlərin yarısını Amerikaya verməlidir. Prezident Vladimir Zelenskinin, Ali Radanın spikeri Ruslan Stefançukun və ölkənin digər rəhbər şəxslərinin bəyanatlarından isə belə çıxır ki, Kiyev bunun qarşılığında AABŞ-dən konkret təhlükəsizlik zəmanəti istəyir. Müvafiq «sövdələşmə» məhz bu səbəbdən uzanır ki, bu da Vaşinqtonda açıq narazılıq yaradır. Tramp artıq Zelenskinin istefaya getməli olduğunu belə, deyir. Bu isə Ukraynanın hazırkı rəhbərinin legitimliyini tanımayan, müvafiq olaraq onunla sülh müqaviləsinin imzalanmasını mümkünsüz hesab edən Moskvanın mövqeyi ilə üst-üstə düşür.

Beləliklə, Ukrayna Qərb və Rusiyanın birgə səyləri ilə strateji məğlubiyyətə uğrayır. Nəhayət, ona həqiqəti söyləyir, NATO-ya üzv ola bilməyəcəyi deyilir. Üstəlik, bildirilir ki, Ukrayna müharibə dövründə itirdiyi torpaqlarını da geri ala bilməyəcək. Amma belə olan təqdirdə Ukraynanın bu qədər bədbəxtliyə, insan tələfatına niyə sürükləndiyi sualını heç kim cavablandırmaq istəmir. Bir ölkə nə üçün belə amansız zərbəyə tuş gəldi?

Zəngin təbii resurslara, nəhəng sənaye potensialına, nəhayət, ciddi insan resursuna və ziyalılara malik olan, bu imkanlarını SSRİ-nin dağılmasından sonra belə qoruyub saxlamağı bacarmış Ukrayna Avropanın ən qüdrətli dövlətlərindən birinə çevrilmək iqtidarında idi. Bunun üçün onun Qərbin əlində oyuncağa çevrilməməsi lazım idi. Rusiyanın əmrlərinə tabe olmamaq, KTMT-də və Moskvanın nəzarətindəki digər birliklərdə yer almaqdan imtina heç də avratlantizmin maraqlarının reallaşdırılmasında alətə çevrilməyi tələb etmir. Lakin Ukraynanın siyasi elitası məhz bu tarixi səhvə yol verdi və açıq-aydın aldandı: bir yandan vədləri heç nəyə yaramayan Qərbə inanmaqla, digər tərəfdən isə Rusiyanın hücum etməyəcəyinə ümid bəsləməklə.

Hər şey məhz buna görə baş verdi. Qərblə Rusiyanın geosiyasi oyunları dəhşətli müharibəyə yol açdı və bu dəhşətin zülmünü Ukaryna xalqı çəkir. Müharibənin başlamasından üç il sonra Vaşinqtonla Moskva Avropa qitəsində yeni oyun qaydaları müəyyənləşdirməyə çalışır, zavallı Avropa isə danışıqlar masasına yaxınlaşmasına icazə verilməsi üçün «Sem dayı»ya yalvarır.

Ukrayna və onun resursları uğrunda böyük alver başlayır. Zorla cəlb edildiyi dəhşətli müharibə ilə əlləşən Ukrayna isə özünün taleyinin həll olunduğu alverin qarşısını almaq gücündə deyil. Amma bu alver Ukraynanın suverenliyi və ərazi bütövlüyünü itirməsi istiqamətinə yönələrsə, Kiyevin onu pozmağa gücü çatar. Hər halda, qlobalist güclər, fövqəldövlətlər nə planlaşdırır planlaşdırsın, son sözü Ukrayna xalqı deyəcək. Dostlarının və düşmənlərinin satdığı, qurban etdiyi, lakin ləyaqətini, şərəfini, milli dövlətçilik iradəsini və nəhayət, ədalətin zəfərinə inamını itirməyən xalq.