VƏ SÖZLƏR, SADƏCƏ, SÖZLƏR OLMAYACAQ

Həyatı böyük bir səyahətə bənzəyən insan. Bakıda anadan olub, Leninqrad (indiki Sankt Peterburq) Dağ-Mədən İnstitutunu bitirib, sonra isə bu günə qədər yaşadığı Krasnoyarska gedib. Lakin onun taleyinin coğrafiyası daha genişdir: Şimal qütbündən monqol çöllərinə, Tayqanın ən ucqar guşələrindən beynəlxalq ədəbi cəmiyyətlərə qədər. Eldar Əhədov - şair, yazıçı, tədqiqatçı, müxtəlif dillərə tərcümə edilmiş onlarla kitabın müəllifi, ədəbi müsabiqə və birliklərin təşkilatçısıdır. O, sadəcə şeir və nəsr yaratmır, dünyalar qurur. Elə dünyalar ki, orada fəlsəfə hissi olur, paradoks dərinlik yaradır, baxış təkcə indiyə deyil, əbədiyyətə də yönəlir.

“Əhədovda dünyaya çox maraqlı bir baxış görürük - bizdən sonra olacaq əbədiyyətdən. ƏHƏDOV çox vaxt paradoksaldır, bu sözün yaxşı, puşkinsayağı mənasında; onun paradoksları, bir qayda olaraq, böyük dərinlikdə yerləşir. Onun fəlsəfəsi hissidir”, - Moskva şairi və yazıçısı Aleksandr Karpenko yazır. Ədəbiyyatı sadəcə həyat məsələsi deyil, həyatın özü olan bir insanla danışmaq imkanı yarandı.

- Tənqidçilər sizin kitablarınız haqqında danışarkən tez-tez bu sözlərdən istifadə edirlər: qəlbə toxunan, həssas, həyəcanlı, duyğusal. Sizcə, yaradıcılığınızın əsasında hansı fəlsəfi məna dayanır?

- Yəqin ki, hər kəs öz haqqında yazır: həyatı, sevgisi, ağrı-acısı haqqında... Yaxud bu ağrıda doğulan daxili işıq haqqında. Mən heç vaxt qarşıma fəlsəfi kateqoriyaları axtarmaq, onları kağıza köçürmək məqsədi qoymamışam. Sadəcə, yaddaşımın pıçıldadıqlarını, azərbaycanlı əcdadlarımın səslərində əks olunanları, Sibir küləklərinin pıçıldadıqlarını qeyd edirdim. Bəzən söz qəflətən gəlirdi, uşaqlıqdan yovşan qoxusu kimi. Bəzən çətinliklə, demək olar ki, ağrı ilə doğulurdu, sanki onu zamanın dərinliklərindən çıxarırsan.

Mənə deyirlər: “Bu, qəlbə toxunur”, “Bu, yaralayır”, “Bu, unudulmuş hadisələri canlandırır”. Ola bilər. Amma mən, sadəcə, elm və poeziyanın, ağlın soyuqluğu və ürəyin hərarətinin qarşılaşdığı yolla gedirdim. Çiyinlərimdə isə həmişə doğma səs səslənirdi - bəzən Azərbaycan dilində, bəzən rus dilində, amma həmişə sevgi ilə.

Əgər kimsə mənim kitablarımda istilik tapırsa, deməli, o, həqiqətən, var idi. Əgər ümid görürsə, deməli, mən özüm onu itirməmişəm. Qalan hər şey artıq oxucuların və tənqidçilərin fikirləri ilə bağlıdır. Mən sadəcə sözləri əkmişəm. Onlardan nə yetişəcəyinə isə mən qərar vermirəm.

- Hansı əsərinizlə daha çox qürur duyursunuz və niyə?

- Bilirsiniz, mən bütün əsərlərimlə qürur duyuram. O mənada yox ki, onlar ideal və ya qüsursuzlar. Əsla yox. Sadəcə, mən heç vaxt ürəyimə yatmayan bir şeyi işıq üzünə çıxarmamışam. Əgər yazılan məndə daxili əks-səda yaratmırsa, əgər mən özüm onu isti hisslərlə yenidən oxuya bilmirəmsə, mətni kənara qoyuram. Bəzən həmişəlik. Sonradan utanacağın bir şey söyləməkdənsə, susmaq daha yaxşıdır.

Hər kitab mənim üçün yaşanmış bir ömür kimidir. Onun öz zamanı, qayğıları və səsləri var. Haradasa daha çox ağrı, haradasa işıq, haradasa evə gedən yol, haradasa vidalaşma. Amma bunların hamısı mənim yolumun bir hissəsidir. Əgər mən nəyisə nəşr etmişəmsə, deməli, bu mətni tam yaşamışam. Onu yarımçıq buraxmamışam, qaralama kimi atmamışam, üz çevirməmişəm. Mən kitablarıma uşaqlarım kimi yanaşıram. Bəziləri güclü, müstəqil böyüyüblər, digərləri - daha sakit, daha incə, oxucunun daha çox diqqətinə ehtiyac duyurlar. Amma mən onlardan heç birini fərqləndirmirəm. Çünki hər birində mənim qəlbimin, vaxtımın, nəfəsimin bir parçası var. Uşaqlarından hansını daha çox sevdiyini söyləmək olarmı?

- Yazıçılıqdan əlavə siz Leninqrad Dağ-Mədən İnstitutunun məzunu olaraq, bütün həyatınız boyu ixtisasınız üzrə işləmisiniz. Həyatınızın bu tərəfi haqqında danışın.

- Markşeyder işi (dağ-mədən mühəndisi) keçmişdə incəsənət adlandırılırdı. O, yer altında naviqasiyada dəqiqlik, istehsalat sahələrinə istiqamət vermək bacarığı, riskləri proqnozlaşdırmağı tələb edir. Bu iş mənim yaradıcılığımda da böyük rol oynayıb. Onun sayəsində “Şimalın ucqarı”, "Nenets panteonu", “Sibirin tünd-göy səması”, “Həmin o Nansen!” və digər kitablar ərsəyə gəlib.

Bədii əsərlərdən əlavə mən elmi və mühəndislik tədqiqatları da nəşr etdirmişəm. Onların arasında “Markşeyder bülleteni” və "İnnovasiyalar və investisiyalar”da məqalələr, həmçinin Sibir və Avrasiyanın toponomikası haqqında işlər var. 2022-ci ildə Çində nəşr edilən beynəlxalq poeziya jurnalında mənim “Kainatın təbiəti haqqında” məqaləm dərc olunub.

- Sizin üçün Bakı şəhəri hansı məna daşıyır? Azərbaycanın paytaxtında anadan olmuşunuz və hər il buraya gəlirsiniz.

- Bakının mənim üçün hansı məna daşıdığı barədə “Bakı - Zurbaqan” adlı kitabımda deyilir: “Mən Bakını iyunun 11-i axşam tərk etdim. Amma Bakı məni tərk etmədi. Həm düşüncələrimdə, həm də qəlbimdə - mən hələ də oradayam, Fəvvarələr meydanında, “Torqovı”da, İçəri Şəhərin küçələrində, Şirvanşahlar sarayının yanında, bulvarda, Şəhidlər xiyabanında... Və yüngül, davamlı səsə malik Xəzərin dalğaları ayaqlarımın altındadır. Və mehriban yay xəzrisi səbirsizcə köynəyimdən dartır, sanki məni gözləyən açıq-yaşıl dəmir qapının yanında fırlanan, zingildəyən köhnə bağ “Foks”u kimi... Mən hələ də oradayam”.

Mən heç vaxt Vətənlə əlaqəmi itirməmişəm. Qara Yanvar hadisələri baş verəndə, ilk fürsətdə Sibirdən Bakıya uçdum ki, xalqımın yanında olum.

Azərbaycana və Vətənə “Sevgimin torpağı”, “Şərq-Qərb” nəşriyyatında çap olunmuş "Xarıbülbül. Azərbaycan dastanı” poetik dastanı, “Qayıdacağım yer...”, “Bakı – Zurbaqan” kitablarım həsr olunub. İndi tamamilə Azərbaycan dilində olan yeni “Cıdır düzü” kitabım nəşrə hazırdır.

- Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvüsünüz. Bu təşkilatla əməkdaşlığınız necə qurulub və hər şey necə başlayıb?

- Hər şey köhnə əlaqələrdən başlayıb. Məktəbli olarkən, yəni 1970-ci illərin ortalarında “Molodyoj Azerbaydjana” (“Azərbaycan gəncliyi”) qəzetinin redaksiyasında ədəbi toplantılarda iştirak edirdim. Leninqrad Dağ-Mədən İnstitutunu bitirdikdən və Bakıya qayıtdıqdan sonra Vladimir Kafarovun rəhbərliyi altında Komsomol MK-nın nəzdindəki ədəbi birliyin işində fəal iştirak edirdim. V.Kafarovun atası mənim atam kimi Sabirabaddan idi, buna görə də ailələrimiz tanış idi.

1986-cı ilin martında Şüvəlanda Kafarovun bağ evində böyük Süleyman Rüstəmlə tanış oldum. Bu, onun 80 illik yubileyi münasibətilə idi - dənizin səsi, külək və hər bir azərbaycanlının ruhunu əks etdirən “Mənim Təbrizim” şeirinin müəllifinin səsi.

O illərdə mən “Molodyoj Azerbaydjana”nın ştatdankənar müxbiri kimi işləyirdim, 1978-ci ildən çap olunurdum, ilk nəşrim isə - Şekspirin sonetlərinin tərcümələri - 1976-cı ilin payızında Bakı Dövlət Universitetinin qəzetində çıxmışdı. 1980-ci illərdə məqalələrim və şeirlərim “Baku”, “Vışka”, “Bakinski raboçi”, “Molodyoj Azerbaydjana” qəzetlərində, “Literaturni Azerbaydjan” jurnalında dərc olunurdu. 1989-cu ildə “Gənclik” nəşriyyatında Vladimir Kafarovun tərtib etdiyi “Gənc səslər” almanaxı çıxıb və kitab mənim əsərlərimlə başlayırdı.

Sibirə köçmək Azərbaycanla əlaqələrin kəsilməsi demək deyildi - SSRİ vahid ölkə idi və o zaman “Azərbaycandan getmək” anlayışı insanların düşüncələrində yox idi. Lakin 1990-cı illərin siyasi kataklizmləri vahid dövləti dağıtdı.

Azərbaycan Yazıçılar Birliyi ilə ən yeni dövrlərdəki əlaqələrim görkəmli ədəbiyyatşünas və şərqşünas, İstanbul Universitetində slavistika kafedrasının yaradıcısı Tofiq Məlikli ilə ünsiyyətdən başladı. 2018-ci ildə o məni Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin “Natəvan” salonunda çıxışa dəvət etdi. O vaxta qədər mən artıq 20 il Krasnoyarsk yazıçılar təşkilatının üzvü idim, Rusiya, Almaniya, İsveç, İtaliya, İspaniya, Çin, Venesuelanın bir çox ədəbi mükafatlarının laureatı idim.

Əsərlərim, müsahibələrim və mənim haqqımda məqalələr “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında, “Palitra News”, “Xalq”, “Bakinski raboçi”, “Nedelya. Azerbaydjan” qəzetlərində, “Fortuna” jurnalında, “Bakı - bu...” portalında dərc olunub.

- Müasir Bakı haqqında ədəbi təəssüratınız varmı?

- Ədəbiyyat dünyasından və təkcə oradan olmayan bir çox dostlarım var. Mən Günel Anarqızı ilə tanış oldum və Bakı Kitab Mərkəzində çıxış etdim. Yazıçılar Anar, Çingiz Abdullayev, Varis Yolçuyev, “Ədəbiyyat dünyası” qəzetinin baş redaktoru Elmar Şeyxzadə, şair və arxivçi Marat Şafiyev, Bakı tarixinin bilicisi Fuad Axundov, professor Flora Naci, “Bakinski raboçi”dən Əbülfəz Babazadə, “Vətən”in redaktoru Namiq Muradov, yazıçı və tərcüməçi Səbina Uluxanova, naşir Sevil İsmayılova, rəssam Eldar Babazadə, həmçinin İsrafil İsmayılov, Alviz Əliyev, Lalə Həsənova və bir çox başqa istedadlı insanlarla ünsiyyət qurdum. Azərbaycanın ədəbiyyat dünyası, mədəniyyət və incəsənət aləmi yerində durmur, inkişaf edir və gözəl bəhrələr verir. Bu, çox sevindiricidir.

- Yazıçılıq sizə həyatda hiss edilən faydalar gətirirmi?

- Şübhəsiz. Bu həmişə pulla ifadə olunmur, lakin faydalar daimi olur və bu, insanların mənim yaradıcılığıma münasibətindən asılıdır. Budur yaxın zamanda baş vermiş hadisə: mənim 2019-cu ildən iki gümüş medalım var, zamanla qaralmışdılar. Onları təmizlənmək üçün zərgərə apardım, nəyə görə aldığımı danışdım. Bir gün orada qaldı. Götürməyə gələndə, usta etiraf etdi ki, internetdə mənim əsərlərimi oxuyub. Usta o qədər təsirlənib ki, pul götürməkdən imtina etdi. Hətta parça medalları da yuyub!

Və ya başqa bir hadisə: Ucqar Şimalda taksi sürücüsü, mənim kim olduğumu biləndə, hava limanından getmək üçün ödəniş götürməkdən imtina etdi, halbuki məbləğ çox idi. Yazıçılıq istedada hörmət gətirir, əlbəttə, əgər o varsa.

- Ədəbi mükafatlara və yaradıcılıq müsabiqələrinə münasibətiniz necədir? Siz çoxsaylı mükafatların sahibisiniz - belə yarışların bəzi iştirakçıları kimi xurafatdan əziyyət çəkirsinizmi?

- Sakit münasibət bəsləyirəm - həm alanda, həm də almayanda. Hər şey Allahın əlindədir. Əlbəttə, əməyinin qiymətləndirilməsi xoşdur, lakin əsas mükafat artıq hər birimizə verilib və yalnız ondan düzgün istifadə etmək vacibdir. Hansı mükafat? Həyat. Axı, müxtəlif səbəblərdən o olmaya da bilərdi.

- Kitablarınızın tənqidi ilə bağlı hansı hadisə daha çox yadınızda qalıb? Ümumiyyətlə, “heyterlər”ə və “trollar”a münasibətiniz necədir - narahat olursunuz, mübarizə aparırsınız, yoxsa sadəcə onlara məhəl qoymursunuz?

- Pis şeyləri yaddaşımda saxlamamağa çalışıram. İllər keçdikcə başa düşürsən: insan bu dünyaya mübahisə etmək, özünü müdafiə etmək və ya izah etmək üçün gəlmir. Özündən sonra işıq qoymaq üçün gəlir - sözlərdə, əməllərdə, sükutda.

Bəzən kimsə mənim haqqımda xoşagəlməz şeylər deyirdi - olub. Amma mən inciklik saxlamıram. Üstəlik, məni sancmağa və ya incitməyə çalışanların çoxu artıq həyatda yoxdur. Və mən buna sevinmirəm. Sadəcə inanıram: hər şey geri qayıdır. Bu qanunları mən icad etməmişəm və həqiqəti mən həyata keçirmirəm. Zaman, talelər və bədəl Allahın əlindədir - mənim müdaxiləm olmadan, mənim şikayətlərim olmadan.

Mən mübarizə aparmıram və sübut etmirəm, sözlərlə deyil, yeni kitabla cavab verməyi üstün tuturam. Və əgər o, heç olmasa bir insana lazım olsa, deməli, hər şey əbəs deyildi.

- Özünüzdə hansı üç əsas çatışmazlığı qeyd edə bilərdiniz?

- Ah, kaş ki hər şey üçlə məhdudlaşsaydı. Mən özümdə bütöv bir çatışmazlıqlar “xorovodu” daşıyıram. Bəziləri - sakit, səbirli, kölgədə oturur. Digərləri - səs-küylü, şıltaq, hər gün özünü xatırladır. Və əgər birdən mən yalnız üçünü seçməyə qərar versəm, qorxuram ki, qalanları inciyər. İncik daxili şeytanlarla zarafat etmək yaxşı deyil - onlar kinlidirlər. Öz üsulları ilə qisas almağa başlayacaqlar: kimi natamamlıqla, kimi yorğunluqla, kimi tənbəlliklə, kimi də ən gözlənilməz üsullarla.

Ona görə də mən onlarla dürüst olmağa qərar verdim. Hamısını qəbul etmək, heç birini fərqləndirməmək. Qoy bir-biri ilə sülh içində yaşasınlar. Mən də onlarla hər hansı yolla birgə yaşayaram. Çalışaram ki, heç olmasa hərdən mənim yazan, xəyal quran və yaxşılığa inanan hissəm üstünlük qazansın.

- Günün hansı vaxtında yazmaq sizin üçün daha rahatdır? Əhvali-ruhiyyəni yüksəltmək üçün xüsusi rituallarınız varmı?

- Lazım olduqda yazıram. Bəzən söz qəflətən gəlir. Və mən onu qeyd etmək, dağıtmamaq üçün hər şeyi dayandırıram. Amma çox vaxt gecələr yazıram. Yuxusuzluğu sevdiyim üçün yox, gecə - ətrafda hər şeyin susduğu yeganə zamandır.

Gündüz həmişə kimsə çağırır, kimsə yazır, nəsə tələb edir. Dünya səs-küy salır, hərəkət edir, iştirak tələb edir. Gecə isə - sakitlikdir. İnsanlar yatır. Şəhər donur. Hətta külək də sakitləşir. Və sən özünlə baş-başa qalırsan - diqqəti yayındıran səslər olmadan, öhdəliklər olmadan. Yalnız sən və ağ ekran və ya təmiz vərəq. Belə saatlarda sözlər xüsusilə dürüst gəlir. Beləliklə, mənim rituallarım yoxdur. Bəlkə də sakitlik əhvali-ruhiyyəmi yüksəldən əsas məsələdir.

- Böyük ehtimalla heç nümayiş etdirməyəcəyiniz yarımçıq işiniz varmı? Bunlar nə ilə bağlıdır və niyə yazılmamış qalıblar?

- Xeyr. Mən heç vaxt başladığım işi yarımçıq qoymuram. Mənim üçün hər bir sətir özümə verdiyim söz kimidir. Əgər artıq mətnə başlamışamsa, deməli, o tamamlanmalıdır. Bəlkə bu gün yox, bəlkə bir axşamda yox, amma tamamlanmalıdır. Bəzən iş çətin gedir, bəzən fasilələr olur, bəzən uzun. Amma bu, imtina etdiyim anlamına gəlmir. Bu sadəcə sözlər arasında nəfəsdir.

Mən yalnız masada qalacaq əsər yazmağı bacarmıram. Başlayıb buraxmağı bacarmıram. Əgər fikir gəlibsə, o nəyə görəsə gəlib. Deməli, mən onu sona çatdırmalıyam. Əgər bacarmıramsa, deməli, vaxtı deyil. Və mən sadəcə başlamıram. Yəqin ki, bu, mənim daxili intizamımın təzahürüdür. Və ya sözə hörmətdir.

- Yazıçı olaraq arzunuz nədir? Təcəssüm etdirmək istədiyiniz, lakin hələ imkan olmayan bir obraz, qəhrəman və ya hadisə varmı?

- Təcəssüm etdirmək mümkün olacaq, ya olmayacaq - hər şey Allahın əlindədir. İnsan belə məsələləri həll etmək hüququna malik deyil. Amma bir arzum var: bütün yazıçıları və şairləri bir yerə toplamaq, onları dünyada sülh naminə bir-biri ilə dostlaşdırmaq. Axı, mənim fikrimcə, sülh, ilk növbədə, insanların qəlbində formalaşır. Ədəbiyyat, mədəniyyət, ümumiyyətlə, incəsənət - bunlar zehinlərə, qavrayışa, dəyərlərə təsir edə bilən ən güclü alətlərdir. Zehinlərə hakim olan nəsnə isə tezliklə reallığa çevrilir. Məhz bu ideya naminə biz, müxtəlif ölkələrin yazıçıları və şairləri, Dünya Yazıçılar Təşkilatını (World Organization of Writers - WOW) yaratdıq. Ona Marqarita Al (Almuxametova) - heyrətamiz enerji və tükənməz optimizm sahibi olan bir insan rəhbərlik edir. Mən isə WOW-un Koordinasiya Şurasının rəhbəriyəm və vəzifəmə görə dünyanın əksər ölkələrindən, hətta Barbados, Mavriki, Kabo-Verde və ya San-Tome və Prinsipi kimi ekzotik guşələrdən olan yüzlərlə ədəbiyyatçı ilə ünsiyyət qurmalıyam.

Kitab yazan insanların olduğu hər yerdə bizim həm həmsöhbətlərimiz, həm də həmfikirlərimiz var. WOW-un ilk konqresi 2024-cü ilin yazında Nigeriyanın paytaxtı Abucada keçirildi. İkincisi bu ilin sentyabrında Moskvada keçiriləcək. Və mən səmimi olaraq inanıram ki, bizim işimiz - bu sadəcə görüşlərin təşkili, sadəcə ədəbi ideyaların mübadiləsi deyil, daha böyük bir şeydir: sülh haqqında sözlərin sadəcə söz olaraq qalmaması üçün bir addımdır.