XƏZƏRDƏN KÜLƏK SÜRƏTİ İLƏ

Beynəlxalq Enerji Agentliyinin proqnozlarına görə, 2030-cu ilə qədər dünyada “yaşıl enerji” obyektlərinin gücü 5500 GVt artacaq. Bu zaman bərpa olunan enerji mənbələri (BOEM) sahəsində bütün yeni güclərin 95%-i günəş və külək stansiyalarının payına düşəcək.

2024-cü ildə Avropa İttifaqında (Aİ) BOEM-in payı bütün elektrik enerjisi istehsalının 47,4%-ni təşkil edib və bu da əvvəlki ilin göstəricisindən 2,6 faiz bəndi yüksəkdir. 2025-ci ildə Aİ 89 GVt yeni BOEM gücünün istifadəyə verilməsini planlaşdırır. Bu, Avropa İttifaqında “yaşıl güclər”in genişləndirilməsi ilə bağlı rekord göstərici olacaq.

BOEM sahəsində yeni enerji obyektlərinin tikintisi ilə yanaşı, avropalı rəsmilər digər regionlardan “təmiz enerji” idxalı imkanlarına da diqqət yetirirlər. Bu mənada, əhəmiyyətli potensiala malik olan Azərbaycan perspektivli tərəfdaşlardan biri kimi nəzərdən keçirilir.

Əməkdaşlıq kursu

Son 5 il ərzində Avropa İttifaqının qanunvericiləri “Yaşıl pakt” və “REPowerEU” planının (Rusiyanın qalıq yanacağından imtina) həyata keçirilməsi üçün yeni tədbirlərin hazırlanmasını tamamlayıblar. Üstəlik, onlar 2030-cu ilə qədər enerji səmərəliliyi və bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafı sahəsində daha iddialı hədəflər müəyyən ediblər. Avropa Komissiyasının yeni tərkibi ilə əsas diqqət bu tədbirlərin praktiki həyata keçirilməsinə yönəldiləcək.

Daha əvvəl Aİ-nin enerji komissarı Den Yorgensen bildirmişdi ki, bu ilin martında ev təsərrüfatları və müəssisələr üçün ucuz, təhlükəsiz və davamlı enerjinin təmin olunmasına yönəlmiş “Təmiz sənaye kursu və əlçatan enerji” fəaliyyət planı təqdim edilib. Bu plan ekoloji cəhətdən təmiz enerjiyə keçidi sürətləndirməli, enerji sahəsində daha qarşılıqlı əlaqəli ittifaq yaratmalı və qaz bazarlarını daha rəqabətqabiliyyətli etməlidir.

“Biz təkcə Avropa üçün deyil, bütün dünya üçün uğur qazanmaq istəyirik. Söhbət 2030-cu il hədəflərinə çatmaq tempini artırdığımıza görə təkcə iqlim sahəsində tədbirlərdən getmir. Söhbət iqtisadi imkanlardan, enerji təhlükəsizliyindən və əlçatanlıqdan gedir”, - o vurğulamışdı.

Bu arada, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin bildirdiyi kimi, artıq investorlarla imzalanmış müqavilələr sayəsində 2030-cu ilə qədər ölkədə günəş və külək elektrik stansiyaları hesabına BOEM sahəsində 6 GVt güc yaradılacaq. Yeni hidroelektrik stansiyaları nəzərə alınmaqla, bu göstərici 6,5 GVt-a qədər artacaq. “Biz öz sərmayələrimizlə fəal şəkildə inkişaf edirik. Ermənistan işğalından azad edilmiş Şərqi Zəngəzur və Qarabağ ərazilərində su elektrik enerjisi potensialına gəldikdə, biz artıq 270 meqavatlıq su elektrik stansiyalarını qurmuşuq. Artıq 30-dan çox kiçik su elektrik stansiyası istismara verilib və maksimum növbəti beş ildə bu rəqəm əlavə 30 kiçik su elektrik stansiyası ilə 500 meqavata çatdırılacaq. Beləliklə, nəticədə, 2030-cu ilə qədər 6.5 giqavatlıq enerji potensialı yaranacaq”, - dövlət başçısı deyib.

Ümumilikdə, Azərbaycanın enerji sisteminin qoyuluş gücü hazırda 8 GVt-dan çoxdur. Beləliklə, yaxın illərdə ölkə bərpaolunan mənbələrdən enerji istehsalı potensialını, demək olar ki, iki dəfə artıracaq.

Prezident həmçinin bildirib ki, Qara dəniz vasitəsilə Avropaya enerji kabelinin çəkilməsi layihəsi (Black Sea Energy) yekun mərhələdədir: “... maliyyələşmə ilə bağlı praktiki danışıqlar başlayacaq. Əlbəttə, biz indidən söyləyə bilərik, ümid edirik ki, yaşıl enerji layihələrinin maliyyələşdirilməsi ilə bağlı məhdudiyyətlər qoyulmayacaq. Lakin düşünürəm ki, Avropa təsisatlarında həmin layihələrin ümumi maraq doğuran layihə səviyyəsinə qədər təkmilləşdirilməsi vacibdir”, - İlham Əliyev əlavə edib.

Avropaya yeni dəhliz

Avropa tərəfindən tələbatla Azərbaycanın təklifinin birləşməsinin nəticəsi olaraq, apreldə Bakıda keçirilən Yaşıl Enerji Məşvərət Şurasının 3-cü iclasında Azərbaycan, Türkiyə, Gürcüstan və Bolqarıstan arasında Memorandum imzalanıb. Bununla da, Azərbaycan və Avropa arasında yeni “yaşıl enerji” dəhlizinin yaradılması prosesinə start verilib.

Memoranduma əsasən, dörd ölkənin energetika nazirlikləri enerji sistemlərinin modernləşdirilməsi imkanlarının öyrənilməsi və elektrik enerjisinin ötürülməsi və ticarətinin genişləndirilməsinə yönəlmiş birgə investisiya layihələrinin həyata keçirilməsi üçün dövlət və özəl sektorlar arasında əməkdaşlığın gücləndirilməsinə kömək edəcəklər.

Memorandumda BOEM-dən istifadənin stimullaşdırılması və enerji infrastrukturunun yaxşılaşdırılması üzrə tədbirlərə xüsusi diqqət yetirilir. İlk investisiyalar mövcud güclərdən maksimum səmərəli istifadəyə yönəldiləcək.

Azərbaycanın energetika naziri Pərviz Şahbazov bildirib ki, yeni enerji dəhlizi artıq həyata keçirilən “Black Sea Energy” təşəbbüsü ilə rəqabət aparmayacaq, əksinə, onu tamamlayacaq. O əlavə edib ki, hazırda Qazaxıstan, Özbəkistan və Azərbaycan arasında (Trans-Xəzər enerji dəhlizi) “yaşıl interkonnektor”un yaradılması üzərində işlər davam edir və bunun son nöqtəsi də Avropa olacaq: “Bütün bu təşəbbüslər təkcə “yaşıl enerji”yə çıxış deyil, həm də regional əməkdaşlığın gücləndirilməsi deməkdir. Rumıniya, Macarıstan və Bolqarıstan əsas tərəfdaşlardır, Gürcüstan, Türkiyə, Özbəkistan, Qazaxıstan və Azərbaycan isə “yaşıl enerji”nin ixracı üçün yeni perspektivlər açır. Bu, Xəzərdə külək enerjisi infrastrukturunun inkişafı, avadanlıq tədarükü, enerji ticarəti və enerji layihələrinin maliyyələşdirilməsi üçün böyük imkanlar yaradır”.

Başqa sözlə, Azərbaycan və Mərkəzi Asiyanın “yaşıl enerji” həcmləri hər iki istiqaməti təmin edə biləcək. Bu, Bakının öz “təmiz enerjisi”nin bir hissəsini daxili tələbatın ödənilməsinə, digər hissəsini isə Naxçıvan Muxtar Respublikası vasitəsilə Türkiyəyə ixrac etməyi planlaşdırdığı halda baş verir.

Bolqarıstanın energetika naziri Jeço Stankov bildirib ki, uzunmüddətli perspektivdə ölkəsi təkcə daha ucuz təbii qaz deyil, həm də bərpa olunan elektrik enerjisi - külək və günəş enerjisi əldə edə biləcək.

Bu mənada, daha bir əhəmiyyətli hadisə Azərbaycan, Qazaxıstan, Özbəkistan, həmçinin Asiya İnkişaf Bankı və Asiya İnfrastruktur İnvestisiya Bankı arasında Anlaşma Memorandumunun imzalanması olub. Adıçəkilən maliyyə institutları Trans-Xəzər enerji dəhlizinin texniki-iqtisadi əsaslandırmasının hazırlanması üçün 2 milyon dollar texniki yardım ayırıblar.

Azərbaycandan Naxçıvan vasitəsilə Türkiyəyə “yaşıl enerji” tədarükünün təşkilinə gəlincə, bu işlərin gedişatını sürətləndirməyə yönəlmiş mühüm addım Türkiyənin elektrik enerjisi ötürülməsi şirkəti olan TEIAS-ın “Azərenerji” ilə iki ölkə arasında enerji əməkdaşlığının inkişafı üzrə əməliyyat sazişinin imzalanması olub. Saziş Türkiyə və Naxçıvan arasında elektrik enerjisinin fasiləsiz və etibarlı ötürülməsini təmin edəcək, eyni zamanda mövcud infrastrukturu modernləşdirəcək və gücü artıracaq.

Türkiyənin energetika və təbii sərvətlər naziri Alparslan Bayraktarın sözlərinə görə, hazırda Azərbaycanda, xüsusilə də bərpa olunan enerji istehsal edilən elektrik enerjisinin Gürcüstan və Naxçıvan MR vasitəsilə Türkiyəyə ötürülməsi imkanı nəzərdən keçirilir: “Əlbəttə, biz bu xətti Avropa bazarı ilə birləşdirmək istəyirik”.

BOEM ilə bağlı yeni güclər

Bakıda nazirlərin görüşləri zamanı, həmçinin ümumi gücü 130 MVt olan üç günəş enerjisi layihəsi üzrə sənədlər imzalanıb.

Layihələr “yaşıl enerji” zonaları - Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun inkişafı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Onların həyata keçirilməsi nəticəsində ildə ümumilikdə 268 milyon kVt/saat elektrik enerjisinin istehsalı gözlənilir və bu da ildə 59 milyon kubmetr qaza qənaət etməyə və karbon emissiyalarını 128 milyon ton azaltmağa imkan verəcək.

Bundan əlavə, Azərbaycan Energetika Nazirliyi və Sloveniyanın Ətraf Mühit, İqlim və Energetika Nazirliyi energetika sahəsində əməkdaşlıq haqqında Anlaşma Memorandumu imzalayıblar. Bu sənədlə təbii qaz və bərpaolunan enerji sahəsində Azərbaycan və Sloveniya arasında enerji əlaqələrinin inkişafı dəstəklənir.

Azərbaycanda “yaşıl enerji” güclərinin inkişafı məsələsi aprelin 22-də Pekində müzakirə edilib. Prezident İlham Əliyevin Çinə dövlət səfəri zamanı BOEM sahəsində əməkdaşlıq haqqında altı sənəd imzalanıb.

Bu sazişlər günəş elektrik stansiyalarının tikintisini (260 MVt), Böyükşor gölündə üzən GES-i (100 MVt), batareyalarda enerji saxlama sistemini (30 MVt), azı 2 GVt gücündə dəniz külək elektrik stansiyasını, daha bir külək layihəsinin inkişafını, həmçinin bərpaolunan enerji və elektrik enerjisi sistemlərinin planlaşdırılması sahəsində ümumi əməkdaşlığı əhatə edir.

Beləliklə, bütün bu razılaşmalar Azərbaycanın Avropa üçün “yaşıl enerji”nin əsas tədarükçülərindən biri kimi rolunu gücləndirmək istəyini təsdiqləyir. İmzalanmış sazişlər və başladılmış layihələr beynəlxalq enerji əməkdaşlığının genişlənməsindən, BOEM infrastrukturunun inkişafından xəbər verir və ölkənin davamlı iqtisadi artımı üçün yeni perspektivlər açır.