MALİYYƏ BAZARININ YENİ SİMASI

Azərbaycanda maliyyə bazarı uzun illərdir ki, ən yeni texnologiyaların və alətlərin tətbiqində pionerdir və rəqəmsal transformasiyanın geniş auditoriya üçün xidmətlərin effektivliyini, şəffaflığını və əlçatanlığını necə artıra biləcəyini nümayiş etdirir.

Son innovasiyaların geniş spektri arasında fintexlər və kredit bürolarının fəaliyyəti xüsusilə seçilir ki, bu da təkcə istifadəçilərin deyil, həm də bankların özlərinin həyatını xeyli asanlaşdırıb.

İyun ayının son günlərində Bakıda Kredit Hesabatı üzrə Beynəlxalq Konfrans və “Fintex Summit 2025” keçirilib. Hədəf auditoriyasının ümumiliyindən əlavə, onlar çoxlu sayda xarici qonaq-ekspertlərin diqqətini cəlb ediblər. Beləliklə, bu tədbirlər təkcə qabaqcıl təcrübələrin mübadiləsi üçün platforma deyil, həm də Azərbaycanın qlobal maliyyə-texnoloji ekosistemə inteqrasiyası yolunda mühüm addım oldu.

Nəticə olaraq, “Fintex Summit” çərçivəsində türk dövlətlərinin kredit büroları platformasının yaradılması haqqında Anlaşma Memorandumu imzalanıb.

Maliyyə sabitliyi üçün

Getdikcə daha çox rəqəmsallaşan və ciddi inteqrasiya prosesindən keçən maliyyə sektorunda kredit hesabatı sistemlərinin strateji rolu artıq ənənəvi skorinq formatının hüdudlarını xeyli aşıb. Bu mənada Azərbaycanda kredit büroları artıq maliyyə sabitliyinin əsas sütunlarından birinə çevrilib.

Belə ki, son 7 ildə Azərbaycan banklarının kredit portfeli 125% və ya 2,3 dəfə artaraq 29,3 milyard manata çatıb. Eyni zamanda vaxtı keçmiş kreditlər 72% azalaraq 449 milyon manat təşkil edib. “Buna baxmayaraq, kreditləşmə səviyyəsinin artması özəl kredit bürosunun yaradılması və inkişafı haqqında qərarın vaxtında və düzgün olduğunu təsdiqləyir”, - “Azərbaycan Banklar Assosiasiyası” İctimai Birliyinin prezidenti Zakir Nuriyev hesab edir.

Azərbaycan Mərkəzi Bankının (AMB) sədr müavini Toğrul Əliyevin qeyd etdiyi kimi, kredit büroları məsuliyyətli kreditləşməyə xidmət edir, kredit bazarlarında informasiya asimmetriyasını və defolt ehtimalını azaldır, həmçinin Bazel III çərçivəsində makroprudensial təhlil, stress-test və risk modellərinin tərtibində mühüm rol oynayır.

“Azərbaycan Kredit Bürosu”nun baş direktoru Elçin Həbibov da hesab edir ki, müasir kredit büroları verilənlər bazası çərçivəsindən çıxaraq rəqəmsal transformasiyanı dəstəkləyən ixtisaslaşmış institutlara çevriliblər. Və onlar artıq maliyyə qurumlarına risklərin düzgün qiymətləndirilməsində kömək edir, işgüzar fəallığın artmasına və etimadın güclənməsinə töhfə verirlər. “Kredit hesabatı maliyyə sabitliyinin ən vacib elementidir. O, məsuliyyətli kreditləşməni, borc mədəniyyətini və həm bankların, həm də bütövlükdə cəmiyyətin təhlükəsizliyini təmin edir. Mərkəzi banklar üçün belə sistemlər makroiqtisadi dayanıqlılığı təmin etmək alətidir. Tənzimləyicilərin kredit büroları ilə əməkdaşlığı daha şəffaf və səmərəli bazarın formalaşmasına kömək edir”, - E.Həbibov bildirir.

Avrasiya ölkələrində Kredit Məlumatı Təchizatçıları Assosiasiyasının İdarə Heyətinin sədri, Qazaxıstanın “First Credit Bureau”nun rəhbəri Ruslan Omarov əlavə edib ki, kredit büroları maliyyə institutları arasında etimad zonası formalaşdıraraq sistemyaradıcı rol oynayır. Bu zaman prioritet məlumatların qorunması və onlardan yalnız bazar iştirakçıları tərəfindən istifadə edilməsidir.

Bununla yanaşı, rəqəmsal texnologiyaların inkişafı ilə büroların imkanları da genişlənir. Onların bir çoxu alternativ məlumat mənbələrindən - mobil operatorlardan, kommunal xidmətlərdən, elektron ticarət platformalarından istifadə etməyə başlayıb və ənənəvi maliyyə sistemi ilə əhatə olunmayan vətəndaşları kredit tarixçəsinə daxil edirlər. “Azərbaycanda bu istiqamətdə artıq əhəmiyyətli nəticələr əldə edilib, bu istiqamətdə işlər davam edir", - E.Həbibov deyib.

Fintexlərin innovasiyaları

Son illərdə maliyyə sistemində müşahidə olunan ən vacib transformasiyalardan biri də fintexlərin artan roludur. Dinamik inkişaf edən rəqəmsal dünya şəraitində istifadəçilər sürətli, təhlükəsiz və fərdiləşdirilmiş maliyyə xidmətləri gözləyirlər. Bu mənada fintexləri haqlı olaraq bu gözləntiləri reallığa çevirən əsas hərəkətverici qüvvə hesab etmək olar.

Qlobal fintex bazarının həcmi 2030-cu ilə qədər 700 milyard dollara çata bilər. Bu mənada Azərbaycan da bu dövrə qədər özü üçün iddialı hədəflər qoyur.

AMB sədrinin müavini Vüsal Xəlilov bildirib ki, 2025-ci ilin aprel ayının məlumatlarına əsasən, ödəniş kartları vasitəsilə nağdsız ödənişlərin aylıq məbləği 10 milyard manata yaxınlaşıb: “Dörd ay ərzində daxili ödəniş kartları ilə həyata keçirilən nağdsız ödənişlərin məbləği 67%-dən çox, sayı isə 91%-dən çox artıb. Bu o deməkdir ki, ölkə daxilində həyata keçirilən hər 10 əməliyyatdan 9-u nağdsız formada həyata keçirilir”.

O qeyd edib ki, bu baxımdan maliyyə texnologiyaları sahəsində balanslaşdırılmış və çevik normativ bazanın yaradılması, bazarda yeni texnoloji həllərin tətbiqi, rəqəmsal maliyyə xidmətlərinə universal çıxışın təmin edilməsi və bazar iştirakçıları ilə səmərəli məlumat mübadiləsinin qurulması AMB-nin əsas məqsədləridir: “Hesab edirik ki, üzərində işlədiyimiz “Open Banking”, “Distributed KYC” və xüsusilə də “Instant Payment System” layihələri fintexin inkişafında mühüm rol oynayacaq".

Ümumiyyətlə, analitiklərin fikrincə, Azərbaycan banklarının platforma modelinə mərkəzləşdirilməmiş maliyyə, daxili maliyyə, tənzimləyici texnologiyalar, süni intellekt və “yaşıl texnologiyalar”ı inteqrasiya etmək lazımdır.

Azərbaycanın İqtisadi İslahatlar və Kommunikasiya Təhlil Mərkəzinin direktoru Vüsal Qasımlı yeni texnologiyaların mahiyyətini izah edib.

Belə ki, mərkəzləşdirilməmiş maliyyə blokçeyn texnologiyalarına əsaslanır və biz buna hazır olsaq da, olmasaq da sürətlə inkişaf edir. Mərkəzləşdirilmiş sistemlərdən fərqli olaraq, onlar daha yüksək artım tempi nümayiş etdirirlər. Növbəti trend - daxili maliyyə taksi tətbiqlərindən onlayn ticarət sistemlərinə və digər rəqəmsal xidmətlərə qədər maliyyə xidmətlərinin qeyri-maliyyə platformalarına inteqrasiyasını nəzərdə tutur. Tənzimləyici texnologiyalar isə “çirkli pullar”ın yuyulmasına qarşı mübarizə, əməliyyatlara nəzarət və yeni ödəniş mexanizmlərinə uyğunlaşma daxil olmaqla, tənzimləmənin səmərəliliyinin artırılmasına yönəlib. Dördüncü trend süni intellekt əsasında fərdiləşdirilmiş həllərdir. Sonuncu trendə - “yaşıl texnologiyalar”a toxunan V.Qasımlı qeyd edib ki, bank sektorunun transformasiyası zamanı davamlı və ekoloji cəhətdən məsuliyyətli həllərin inkişafını nəzərə almaq lazımdır.

Diqqət mərkəzində, həmçinin rəqəmsal bankların yaradılması olmalıdır ki, bu baxımdan qanunvericilik islahatlarının aparılması çox vacibdir. AMB-nin istifadəyə verəcəyi açıq bankinqə əsaslanan mərkəzləşdirilmiş infrastruktur isə açıq maliyyə yanaşmasını dərinləşdirməyə və uğurla tətbiq etməyə imkan verəcək.

Zakir Nuriyevin sözlərinə görə, gələcəkdə yenilikçi və innovativ həllərin tətbiqinə kömək edəcək daha açıq ekosistemin yaradılması üçün ilk növbədə innovativ mərkəzi laboratoriyaların formalaşdırılması lazımdır: “Onlar maliyyə ekosisteminə innovasiyaların tətbiqində aparıcı rol oynayacaq və ekosistem iştirakçıları üçün daha uğurlu layihələrin həyata keçirilməsini təmin edəcəklər. Hesab edirik ki, Sinqapur, İtaliya və digər aparıcı ölkələrdə rast gəlinən innovativ mərkəzi laboratoriyalar daha səmərəli layihələrin həyata keçirilməsinə kömək edəcək”.

Bu arada, Qazaxıstan Maliyyəçilər Assosiasiyası Şurasının sədri Yelena Baxmutova əmindir ki, transsərhəd innovasiya habları kimi birgə təşəbbüslər, həmçinin Azərbaycan və Qazaxıstan mərkəzi bankları ilə özəl sektor arasında açıq dialoq Xəzər regionu və Mərkəzi Asiyanı dinamik rəqəmsal maliyyə mərkəzinə çevirə bilər. “Biz Şərqlə Qərbin, ənənələrlə texnologiyaların kəsişməsindəyik. Bu gün fintex iqtisadiyyatlarımızın transformasiyasının ən güclü hərəkətverici qüvvələrindən biridir”, - o bildirib.

Göründüyü kimi, Azərbaycan təkcə qlobal məkana inteqrasiya etmək deyil, həm də regional rəqəmsal transformasiyaların lideri olmaq qabiliyyətinə malik davamlı, innovativ və inklüziv maliyyə ekosisteminin formalaşmasına doğru inamla irəliləyən ölkələr sırasındadır.