MONETAR YUMŞALMA

Bir ildən çox müddətdən sonra ilk dəfə Azərbaycan Mərkəzi Bankı (AMB) uçot dərəcəsini 0,25 faiz bəndi azaldaraq 7%-ə endirmək qərarına gəlib. Eyni zamanda faiz dəhlizinin sərhədləri də azaldılıb: aşağı hədd 6%-ə, yuxarı hədd isə 8%-ə endirilib.

Son dəfə dərəcənin dəyişdirilməsi 2024-cü ilin may ayında baş verdiyindən, bu kiçik dəyişiklik belə, qərarın səbəbi ilə bağlı maraq doğurub. Xüsusilə də Mərkəzi Bank makroiqtisadi proqnozlara da bəzi düzəlişlər edib.

AMB regionda uçot dərəcəsini nəzərdən keçirən yeganə tənzimləyici deyil. İyulun 24-də Türkiyə Mərkəzi Bankı da uçot dərəcəsini inflyasiyanın sabitləşməsi fonunda 300 baza bəndi azaldaraq 43%-ə endirib.

Rusiya Bankı da dərəcəni 20%-dən 18%-ə endirib və bunu inflyasiya gözləntilərinin azalması ilə əsaslandırıb. Lakin tənzimləyici hələ də mövcud riskləri qeyd edir: dünya iqtisadiyyatının yavaşlaması, yüksək inflyasiya və geosiyasi qeyri-sabitlik. Rusiya Bankının hesablamalarında neftin qiymət proqnozu da yenidən nəzərdən keçirilib - 2025-2026-cı illərdə bir barel üçün 55 dollar. AMB-nin uzun sabitlik dövründən sonra uçot dərəcəsini azaltmaq qərarı daha yumşaq, lakin ehtiyatlı monetar siyasətə keçidi göstərir. Türkiyə və Rusiyadan fərqli olaraq, Azərbaycan daha dayanıqlı makroiqtisadi mövqelərə malikdir ki, bu da inflyasiya və ya valyuta məzənnəsinin sabitliyini pozmadan yumşalma aparmağa imkan verir.

Hədəf dəhlizi daxilində

Yumşalmanın lehinə əsas arqumenti cari inflyasiyanın proqnoz trayektoriyasına uyğun olması faktıdır: 2025-ci ilin iyun ayının nəticələrinə görə illik inflyasiya 6% təşkil edib və hədəf diapazonu (4±2%) daxilində qalıb. Baza inflyasiya 4,8% təşkil edir və bu da ortamüddətli perspektivdə qiymətlərə təzyiqin məhdud olduğunu göstərir.

Mal kateqoriyaları üzrə qiymət artımı aşağıdakı kimi paylanıb:

ərzaq malları, alkoqol və tütün - 7%; ödənişli xidmətlər - 7,2%; qeyri-ərzaq malları - 2,8%.

Eyni zamanda, xarici pro-inflyasiya amilləri güclənməyib. BVF-nin məlumatlarına görə, xammal malları üzrə dünya qiymətləri indeksi iyun ayında illik ifadədə 0,6%, ərzaq indeksi isə 4,2% azalıb.

AMB, həmçinin son vaxtlar inflyasiya risklərinin balansında əhəmiyyətli dəyişikliklərin olmadığını qeyd edib. Bununla belə, əsas xarici amillər idxal inflyasiyası və ticarət tərəfdaşı ölkələrdə məzənnə dinamikası olaraq qalır. AMB sədri Taleh Kazımov mətbuat konfransında xüsusilə qeyd edib ki, Azərbaycanın ticarət tərəfdaşı olan ölkələrdə qiymət artımı bu il ölkə daxilində qiymətlərin 3,36 faiz bəndi artmasına səbəb olub: “Daxili amillərə gəlincə, manatın nominal effektiv məzənnəsinin möhkəmlənməsi inflyasiyanın 0,52 faiz bəndi azalmasına, dövlət və ev təsərrüfatlarında istehlakın artması 1,61 faiz bəndi artımına, kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətlərinin artması isə 4,6 faiz bəndi artımına səbəb olub”.

Məhz buna görə AMB illik inflyasiya proqnozlarına bir qədər düzəliş edib: 2025-ci ildə 5,7%, 2026-cı ildə isə 5,3% (aprel ayında müvafiq olaraq 5,3% və 4,3% idi).

Lakin istənilən halda, baza ssenarisinə görə, illik inflyasiya hədəf səviyyəsi daxilində olacaq, AMB qeyd edir.

Valyuta məzənnəsinin sabitliyi və xarici təzyiqin azalması yumşaq monetar siyasət dövrünün davam etdirilməsi üçün şərait yaradır.

Valyuta mövqeyi

Mərkəzi Bank, həmçinin 2025-ci ildə daxili bazarda valyuta təklifinin həm nağd, həm də nağdsız seqmentlərdə tələbi üstələməsini davam etdirməsini müsbət amil hesab edir. Bu, milli valyutaya inamın güclənməsinin göstəricilərindən biridir. Bundan əlavə, fiziki şəxslərin depozitlərinin dollarlaşması azalır ki, bu da müsbət gözləntiləri əks etdirir.

Birinci yarımillin nəticələrinə görə xarici ticarət saldosu 1,4 milyard dollar təşkil edib və AMB 2025-2026-cı illər üçün tədiyə balansının cari hesabının profisiti üzrə proqnozu saxlayıb. Ölkənin valyuta ehtiyatları 77,7 milyard dollara çatıb ki, bu da ilin əvvəlindəkindən 9,4% çoxdur. Bu həcm üç il ərzində idxalı örtmək üçün kifayətdir.

Pul bazarında AZIR orta gündəlik indeksi (banklararası təminatsız pul bazarında dərəcə) iyun ayında 7,03%, iyul ayında isə 7,15%-ə yüksəlib ki, bu da bank sektorunun aktivliyini təsdiqləyir. Təminatsız bazarda əməliyyatların həcmi ötən ilin birinci yarımili ilə müqayisədə 26%, əqdlərin sayı isə 55% artıb. AZIR indeksini uçot dərəcəsinə yaxınlaşdırmaq üçün AMB izafi likvidliyin sterilizasiyası üzrə həftəlik əməliyyatlardan aktiv istifadə edib.

Eyni zamanda, AMB gələn il manatın nominal effektiv məzənnəsinin daha da möhkəmlənməsini gözləyir və dünya valyuta bazarlarında “avro-dollar” seqmentindəki dəyişikliklərə sakit yanaşır.

“Manatın məzənnə sabitliyinə baxmayaraq, dolların avroya nisbəti dəyişir. Əgər 20 illik dinamikaya baxsaq, orta səviyyəyə qısamüddətli qayıdışın mümkün olduğunu görərik. Lakin bu, digər valyutaların avroya və dollara nisbətən dəyərini itirdiyini göstərmir. Dolların daim dəyərdən düşəcəyini düşünmək yanlışdır. Dolların spot indeksinin manatın nominal effektiv məzənnəsinə təsiri çox azdır”, - deyə Mərkəzi Bankın baş direktoru Vüqar Əhmədov qeyd edib.

Proqnozların korreksiyası

2025-ci il üçün neftin orta qiyməti ilə bağlı gözləntilər də azalma istiqamətində olub - apreldəki 1 barel üçün 70 dollardan yuxarı əvəzinə 68,6 dollar, təbii qaz üçün isə 1000 kubmetr üçün 299 dollara qədər. 2026-cı il üçün müvafiq olaraq 1 barel üçün 64,6 dollar və təbii qazın 1000 kubmetri üçün 290 dollar olacağı proqnozlaşdırılır. Qeyd edək ki, Azərbaycanın 2025-ci il üçün dövlət büdcəsində neftin qiyməti 1 barel üçün 70 dollar səviyyəsində nəzərdə tutulub.

T.Kazımov vurğulayıb ki, AMB 2025-ci ildə tədiyə balansının cari hesabında 3,6-4 milyard dollar, növbəti ildə isə 3,5 milyard dollar profisit gözləyir.

Bu fonda iqtisadi artım proqnozları da bir qədər dəyişib: 2025-ci ildə ÜDM-3%, o cümlədən qeyri-neft-qaz sektorunda 4,2% artımı (apreldə bu rəqəmlər daha yüksək idi - müvafiq olaraq 3,3 və 4,7%).

Bununla yanaşı, Maliyyə Nazirliyi tərəfindən təqdim edilmiş 2025-2029-cu illər üçün ortamüddətli büdcə planına əsasən, 2025-ci ildə Azərbaycanın ÜDM artımı əvvəllər gözlənilən 3,5% əvəzinə 3,7% təşkil edəcək. Neft-qaz sektoru üzrə proqnoz 0,5%-dən 1,2%-ə qədər artırılıb, qeyri-neft-qaz sektoru üzrə isə 4,9% səviyyəsində saxlanılıb.

Ekspertlər qeyd edirlər ki, xarici mühitin daimi dəyişkənliyi, geosiyasi qeyri-sabitlik, ticarət müharibələri və s. fonunda belə tərəddüdlər təbiidir.

Ən əhəmiyyətlisi odur ki, ölkənin əsas sabitləşdirici aktivi - strateji valyuta ehtiyatları artır və artıq 77,7 milyard ollara çatıb ki, bu da ilin əvvəlindəki göstəricidən 9,4% çoxdur. “Bizim strateji valyuta ehtiyatlarımız üç il ərzində idxalı maliyyələşdirmək üçün kifayətdir ki, bu da inanılmaz dərəcədə yüksək göstəricidir”, - T.Kazımov qeyd edib.

Yəni Azərbaycanın qısamüddətli perspektivdə ən kəskin xarici və daxili şoklara çevik reaksiya verməyə imkan verən kifayət qədər güclü sabitləşdirici buferi var.