HƏDƏF DİAPAZONU

Azərbaycan Mərkəzi Bankının (AMB) İdarə Heyəti 2025-ci ildə artıq altıncı dəfə uçot dərəcəsini dəyişdirmədən - 7% səviyyəsində saxlamaq qərarına gəlib. Faiz dəhlizinin aşağı həddi 6%, yuxarı həddi isə 8% səviyyəsində müəyyən edilib.

İl ərzində bu məsələ ilə bağlı keçirilən yeddi iclasdan yalnız birində dərəcənin azaldılması ilə bağlı qərar qəbul edilib. İdarə heyətinin səkkizinci, yekun iclası dekabrın 10-da gözlənilir.

AMB-nin sədri Taleh Kazımov mətbuat konfransında bildirib ki, pul-kredit siyasətinin sərtləşdirilməsi hələ ki, planlaşdırılmır. İnflyasiya 5-8% daxilində qalarsa, cari hesab balansı profisitdə qalacaq, o cümlədən valyuta bazarı sabit, dövlət xərcləri proqnozlaşdırılan səviyyədə qalacaq.

Proqnozlar yenidən nəzərdən keçirilib

2025-ci ildə illik inflyasiya 6%, 2026-cı ildə isə 5,7% səviyyəsində gözlənilir. Xatırladaq ki, iyulda tənzimləyici müvafiq olaraq 5,7% və 5,3% gözləyirdi.

Göründüyü kimi, bank öz hesablamalarını artım istiqamətində yenidən nəzərdən keçirib. T.Kazımovun sözlərinə görə, uçot dərəcəsinin parametrləri müəyyən edilərkən həm faktiki, həm də gözlənilən inflyasiya 4±2% hədəf intervalına nisbətən, habelə dünya və daxili iqtisadiyyatın dinamikası, makroiqtisadi tendensiyalar və pul-kredit siyasəti qərarlarının real sektora ötürülmə mexanizmləri nəzərə alınır.

“Son iclasdan bəri inflyasiya risklərinin balansında əhəmiyyətli dəyişikliklər baş verməyib”, - Mərkəzi Bankın rəhbəri bildirib.

“Qlobal ticarət mühitindəki qeyri-sabitlik əmtəə və maliyyə bazarlarında hələ də tərəddüdlərə səbəb olur. İnflyasiya risklərinin əsas xarici mənbəyi olan idxal qiymətlərinin təsiri əsasən ticarət tərəfdaşlarındakı proseslərdən və nominal effektiv məzənnənin dinamikasından asılıdır”, - o vurğulayıb.

Bu ilin 9 ayında Azərbaycanda illik inflyasiya 5,7%, baza inflyasiya isə 4,9% təşkil edib. Bu o deməkdir ki, inflyasiya AMB-nin hədəf diapazonunda qalır və əsas ssenariyə görə, 2025-ci ilin sonunda və 2026-cı ildə dəyişiklik olmayacaq.

T.Kazımovun izah edib ki, proqnozun artırılması əsasən təklifə təsir edən səbəblərlə bağlıdır.

Belə ki, daxili amillər arasında əsas təsiri kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının qiymətlərinin 9,3% artması göstərib - bu, inflyasiyaya 4,28 faiz bəndi (f.b.) əlavə edib. T.Kazımovun vurğuladığı kimi, artım birillik kənd təsərrüfatı bitkilərinin 4,6%, çoxillik bitkilərin 22,7%, eləcə də heyvandarlıq məhsullarının 9,6% bahalaşması ilə şərtlənib. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, idxal olunan meyvə toxumları və əkin materialları 61%, heyvandarlıq yemi 27,1%, mineral və azot gübrələri 11,8% bahalaşıb. Bütün bunlar kənd təsərrüfatında istehsalçı qiymətləri indeksinin artmasının əsas səbəbi olub.

İyul ayı ilə müqayisədə 2025-ci il üçün inflyasiya proqnozu 0,3 f.b. artırılaraq 6%-ə çatdırılıb – bu, əsasən kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının qiymət indeksinin yenidən nəzərdən keçirilməsi ilə əlaqədardır. Bu da 6,9% əvəzinə 7,9% səviyyəsində nəzərdə tutulub. Bu, ümumi inflyasiyaya 0,47 f.b. əlavə edəcək.

Eyni şəkildə, 2026-cı il üçün proqnoz 0,4 f.b. artırılaraq 5,7%-ə çatdırılıb. Səbəb eynidir: kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının qiymətlərinin daha yüksək artımı - 4,8% əvəzinə 6,9%. Artım təsiri 0,93 f.b.

Ümumiyyətlə, 2025-ci ildə inflyasiya artımının təxminən 75%-i təklif amilləri, yalnız 25%-i tələb amilləri ilə şərtlənəcək.

Əsas ilkin şərtlər bunlardır: kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının qiymət indeksi, ticarət tərəfdaşlarında inflyasiya, ev təsərrüfatlarının istehlak fəallığı, sərnişindaşıma tarifləri, nominal effektiv məzənnə (NEM).

2026-cı ildə struktur cüzi dəyişəcək: inflyasiya təzyiqinin təxminən 80%-i təklif üzərinə düşəcək. Ticarət tərəfdaşlarında inflyasiya və kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının qiymətlərinin artımı yüksəldici təsir göstərəcək, NEM isə əksinə, inflyasiyanı azaldacaq.

T.Kazımovun fikrincə, idxal olunan inflyasiyanın və nominal məzənnənin xalis təsiri gələn il təxminən 0,16 f.b. təşkil edəcək.

Valyuta məzənnəsi, xarici ticarət və ehtiyatlar

2025-ci ilin sonuna AMB NEM-in möhkəmlənmə tempinin yavaşlamasını - dolların zəifləməsi səbəbindən göstəricinin təxminən 2% azalacağını proqnozlaşdırır. 2026-cı ildə isə əksinə, o, 7% güclənəcək ki, bu da ticarət tərəfdaşlarında valyutaların azalmasının sürətlənməsi ilə bağlı olacaq.

Dövlət Gömrük Komitəsinin məlumatına görə, cari ilin 9 ayında xarici ticarət balansının profisiti 1,8 milyard dollar təşkil edib. Birinci yarımildə cari əməliyyatlar hesabının profisiti 2,3 milyard dollar və ya ÜDM-in 6,3%-i səviyyəsinə çatıb.

Azərbaycanın strateji valyuta ehtiyatları ilin əvvəli ilə müqayisədə 14,7% artaraq 81,5 milyard dollar təşkil edib. Mərkəzi Bankın özünün valyuta ehtiyatları 11,3 milyard dollar təşkil edir. “Bizim strateji valyuta ehtiyatlarımız mal və xidmətlərin idxalını 37 ay ərzində maliyyələşdirməyə imkan verir. Bu son dərəcə yüksək göstəricidir”, - AMB-nin rəhbəri vurğulayıb. Onun sözlərinə görə, ehtiyatların həcmi manat kütləsini 3,7 dəfə üstələyir.

2025-ci ilin yekunlarına görə, Mərkəzi Bank cari hesabın profisitini 3,7 milyard dollar səviyyəsində (iyul qiymətləndirməsindən bir qədər yüksək) proqnozlaşdırır, 2026-cı il üçün isə göstərici dəyişdirilmədən saxlanılıb: 3 milyard dollar.

Yenilənmiş məlumatlara görə, 2025-ci ildə Azərbaycanın ÜDM artımı qeyri-neft-qaz sektorunda 3,7% daxil olmaqla, 2,2% həddində olmalıdır. Doqquz ayın nəticəsinə görə, bu göstərici 1,3%, qeyri-neft-qaz sektoru üzrə isə 2,9% təşkil edib.

Proqnozlar pozitiv qalsa da, azalma istiqamətində yenidən nəzərdən keçirilib. Müqayisə üçün: iyulda bank iqtisadiyyatın 3%, qeyri-neft-qaz sektorunun isə 4,2% artacağını proqnozlaşdırılırdı. 2026-cı il üçün gözləntilər müvafiq olaraq 2% və 4,4% təşkil edir.

Azərbaycan Mərkəzi Bankı hesab edir ki, 2026-cı ildə dünya bazarında bir barel neftin orta qiyməti təxminən 64-65 dollar, 1000 kubmetr təbii qazın qiyməti isə 288 dollar olacaq. AMB-nin iyul hesablamasında orta qiymətlər artıq bir barel neft üçün 64,6 dollar, 1000 kubmetr qaz üçün isə 290 dollar səviyyəsindədir.

Enerji daşıyıcılarının dünya qiymətlərinin dinamikasına çoxlu amillər təsir etsə də, T.Kazımov hesab edir ki, əsas gözləntilər sabit və mülayim olaraq qalır.

Azərbaycan Mərkəzi Bankının yenilənmiş proqnozları pul-kredit siyasətinin idarə edilməsinə ehtiyatlı, lakin tarazlaşdırılmış yanaşmanı nümayiş etdirir. AMB makroiqtisadi əsasların dəyişməzliyinə - ilk növbədə dayanıqlı valyuta bazarı, xarici ticarət profisiti və rekord səviyyədə ehtiyatlar sayəsində inam nümayiş etdirir.

Belə bir yanaşma qlobal iqtisadi qeyri-müəyyənlik fonunda rasional görünür. Xammal bazarlarının volatilliyi, ərzaq təchizatı zəncirlərinə davam edən təzyiq, aparıcı iqtisadiyyatlarda monetar dövrlərin dəyişməsi - bütün bunlar risk yaratmaqda davam edir.

Bir sözlə, mövcud şəraitdə sabit uçot dərəcəsinin saxlanılması və inflyasiya amillərinə çevik reaksiya Azərbaycana iqtisadi artım hədəflərinə nail olmaq üçün tarazlığı qorumağa imkan verir.