KÖRFƏZİN QAPISI

Misirin Şarm əl-Şeyx şəhərində Qəzza münaqişəsinin nizamlanmasına dair sülh sazişinin imzalanmasından sonra Türkiyə, Qətər və Misir formalaşmaqda olan yeni regional düzəndə aparıcı mövqelərə yüksəliblər. Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın belə bir dövrdə Fars körfəzi ölkələrinə səfəri xüsusi əhəmiyyət daşıyırdı. Bu səfər Ankaranın regiondakı proseslərə təsirini gücləndirmək, körfəz ölkələri ilə əməkdaşlığın yeni prioritetlərini müəyyənləşdirmək, Türkiyənin islam dünyasında əsas güc mərkəzlərindən bini rolunu təsdiqləmək istəyinin göstəricisi kimi qiymətləndirilir.

Oktyabrın 21-dən 23-dək Küveyt, Qətər və Omanı əhatə edən geniş Yaxın Şərq turnesinə çıxan Ərdoğan göstərib ki, Ankara regional məsələlərdə mərkəzi rolda olmaq əzmindədir. Odur ki, bu səfər sadəcə ikitərəfli görüşlərdən ibarət olmayıb, bütöv bir diplomatik missiya xarakteri daşıyırdı. Türkiyə bu missiya çərçivəsində siyasi dialoqu dərinləşdirmək, xarici iqtisadi əlaqələri şaxələndirmək və Fars körfəzi ölkələrində strateji mövcudluğunu gücləndirmək niyyətini ortaya qoyub. Üstəlik, turne Yaxın Şərqdə enerji və geosiyasi balansın dəyişdiyi şəraitdə baş tutub. Bu yeni şəraitdə Ankara həm iqtisadi tərəfdaş, həm texnoloji lider kimi çıxış edir, ərəb dövlətlərinin maraqlarını yeni regional düzənin arxitekturası çərçivəsində birləşdirməyə qadir mərkəz rolunu oynayır.

Küveyt Ankaraya qapı açır

Ərdoğanın turne çərçivəsində baş çəkdiyi ilk ölkə Küveyt olub. Oktyabrın 21-də başlayan səfər zamanı onu beynəlxalq hava limanında şəxsən Küveyt əmiri Mişal əl-Əhməd əl-Cabir əs-Sabah qarşılayıb. Əmirin sarayında keçirilən danışıqlar zamanı isə tərəflər ticarət və investisiyadan tutmuş, regional təhlükəsizlik və humanitar siyasət məsələlərinədək ikitərəfli əməkdaşlığın bir çox istiqamətlərini müzakirə edib. Onlar xüsusilə Qəzza zolağındakı vəziyyətdən, Suriya böhranından, Yaxın Şərqdə dayanıqlı sülh arxitekturasının formalaşması istiqamətində göstərilməli olan birgə səylərdən danışıblar.

Səfər çərçivəsində investisiya fəaliyyəti, enerji əməkdaşlığı, dəniz daşımaları və dənizçilərin sertifikatlarının qarşılıqlı tanınmasını əhatə edən dörd hökumətlərarası saziş imzalanıb. Səfərin ən mühüm nəticələrindən biri isə Küveyt hökuməti ilə Türkiyənin «Kuzu Group» şirkəti arasında Əl-Mutlaa rayonunda təmizləyici qurğuların tikintisinə dair 489 milyon dollarlıq müqavilənin bağlanması olub. Bu layihə son illərdən Türkiyənin Küveytdə həyata keçirəcəyi ən iri infrastruktur təşəbbüsüdür. Bu, qeyd olunan ölkədə Türkiyənin özəl sektoruna, eləcə də mühəndislik potensialına artan etimadı nümayiş etdirir.

Ümumiyyətlə, səfərin iqtisadi tərəfi Ankaranın «infrastruktur diplomatiyası» strategiyasına uyğun formalaşıb. Bu yanaşmada tikinti texnologiyaları, mühəndislik həlləri və sənaye xidmətlərinin ixracı siyasi və enerji əlaqələrinin möhkəmləndirilməsi üçün vasitə rolu oynayır. İqtisadiyyatını şaxələndirməyə çalışan Küveyt Türkiyəni xüsusilə tikinti, bərpa olunan enerji və müdafiə sənayesi kimi sahələrdə investisiyaların, qabaqcıl texnologiyaların axınını təmin edəcək tərəfdaş kimi görür.

Səfərin siyasi tərəfinə gəlincə, hər iki ölkə Yaxın Şərqdə sabitliklə bağlı mövqelərinin üst-üstə düşdüyünü bəyan edib. Ərdoğan bildirib ki, Qəzzada atəşkəsin qorunması, humanitar təşəbbüslərin dəstəklənməsi Türkiyə üçün prioritet olaraq qalacaq.

Səfərin rəmzi jesti kimi, Türkiyə Prezidenti Küveyt əmirinə ölkəsinin istehsalı olan «TOGG» elektrik avtomobilini hədiyyə edib. Bu, təkcə Ankaranın texnoloji nailiyyətlərini deyil, həm də innovasiyalardan «yumşaq güc» aləti kimi istifadə etmək imkanını ortaya qoyub.

Ən etibarlı müttəfiqə doğru

Səhəri gün – oktyabrın 22-də R.T.Ərdoğan Yaxın Şərq turnesinin ikinci mərhələsi olaraq, Dohaya gəlib. Onun Qətərə səfəri dərin strateji xarakter daşıyırdı və iki ölkə arasında son onillikdə formalaşmış dialoqun məntiqi davamı olub.

Əmir Tamim bin Hamad əl-Tani «Əmiri Divan» sarayında qonağı şəxsən qarşılayıb. Bu, iki ölkə arasındakı sabit siyasi münasibətin göstəricisidir. Bu münasibət müdafiə və humanitar sahələrdəki əlaqələrlə daha da möhkəmlənib. Səfərin əsas hadisəsi Türkiyə ilə Qətər arasında Ali Strateji Komitənin 11-ci iclasının keçirilməsi olub. Görüşdə sənaye, ticarət, enerji, strateji planlaşdırma və müdafiə sahələrində əməkdaşlığın genişləndirilməsinə yönəlmiş yeni sazişlər imzalanıb. Tərəflər hərbi-texnoloji tərəfdaşlığa dair razılaşmaya xüsusi diqqət ayırıb. Bu razılaşma silah istehsalı və texnologiya mübadiləsini nəzərdə tutur. Qətər mənbələrinin məlumatına görə, keçirilmiş görüşlərdə Qətər Hərbi Hava Qüvvələrinin arsenalında olan «Eurofighter Typhoon» qırıcılarının Türkiyəyə verilməsi imkanları da müzakirə edilib. Bu, təbii ki, iki ölkənin hərbi strukturları arasında yüksək etimadın göstəricisdir.

Müzakirələr zamanı humanitar və siyasi gündəliyə də geniş yer verilib. Türkiyə ilə Qətər Qəzza zolağındakı münaqişənin nizamlanması məsələsində eyni mövqedən çıxış edərək, səylərin əlaqələndirilməsinə hazır olduqlarını bildiriblər. Prezident Ərdoğan bir daha deyib ki, müstəqil Fələstin dövlətinin yaradılması regionda uzunmüddətli sülh və sabitlik üçün zəruri şərtdir. Görüşlərdə Suriyada vəziyyətin nizama salınması, dağılmış şəhərlərdə infrastrukturun bərpası məsələləri də müzakirə edilib. Ankara ilə Doha artıq bu istiqamətdə birgə humanitar layihələr həyata keçirirlər.

Yeri gəlmişkən, sözügedən layihələrdə Azərbaycan da iştirak edir. Yaxın Şərqdə humanitar təşəbbüslərin fəal iştirakçıları arasında Ankara və Doha ilə yanaşı, Bakı da var. O, Suriya və Fələstində mülki infrastrukturun bərpasına yardım göstərir, təhsil və səhiyyə proqramlarını dəstəkləyir, həmçinin ərzaq və enerji təminatı üzrə beynəlxalq humanitar proqramlarda yer alır. Beləliklə, Ankara-Doha-Bakı üçtərəfli əməkdaşlığının yalnız siyasi yox, həm də mədəni ölçüsü var. O, islam dünyasının həmrəyliyinə və regional sabitliyin humanitar əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım yolu ilə möhkəmlənməsinə xidmət edir.

Ərdoğanın Qətər səfəri iqtisadi kontekstdə də az əhəmiyyət daşımırdı. Türkiyə xüsusilə tikinti, energetika, logistika və turizm sahələrində Qətər investisiyalarının əsas istiqamətlərindən biri olaraq qalır. Qətər isə öz növbəsində, Ankaranı körfəz regionunun iqtisadi maraqlarını Avropa və Mərkəzi Asiya məkanı ilə birləşdirməyə qadir sənaye və texnoloji tərəfdaş kimi görür. Səfər çərçivəsində imzalanmış sənədlər «yaşıl enerji», rəqəmsallaşma, dayanıqlı infrastruktur layihələrini əhatə edir ki, bu da Qətərin karbonsuz inkişaf strategiyasına tam uyğundur.

Türkiyə Prezidentinin Qətər səfərinin nəticələri göstərir ki, Ankara ilə Doha humanitar sahədən tutmuş, hərbi-texniki əməkdaşlığa qədər bütün regional proseslərə təsir göstərə biləcək institusional müttəfiqlik formalaşdırmaqş yolunda irəliləyirlər.

Oman-Türkiyə: yenilənən dialoq

Rəcəb Tayyib Ərdoğanın körfəz turnesi oktyabrın 23-də Omana səfərlə başa çatıb. Bu səfəri Ankaranın Fars körfəzində yeni diplomatik strategiyanı möhkəmləndirmək səylərinin rəmzi saymaq olar. Ərdoğan burada sultan Haytam bin Tariq tərəfindən ali səviyyədə qarşılanıb. Onun təyyarəsi hava limanına Oman Hərbi Hava Qüvvələrinin qırıcılarının müşayiəti ilə edib. Əl-Əlam sarayında keçirilən rəsmi mərasim isə səfərin müstəsna əhəmiyyətini nümayiş etdirib.

İki liderin görüşündə qarşılıqlı maraq doğuran bir çox məsələ müzakirə olunub – ticarət və investisiyalar sahəsində əməkdaşlıqdan tutmuş, enerji tərəfdaşlığına, turizmin inkişafı, dəniz logistikası və infrastruktur layihələrinədək. Ənənəvi olaraq, neytral xarici siyasətə üstünlük verən Oman Türkiyə üçün xüsusi maraq doğuran ölkələrdəndir. Belə ki, o, regionda müxtəlif güc mərkəzləri arasında tarazlığı qorumağa qadir sabit tərəfdaş kimi çıxış edir. Bununla yanaşı, Ankara Omanı onun Hind okeanına çıxışını və Cənubi Asiyada iqtisadi mövcudluğunu genişləndirmək üçün mühüm dayaq nöqtəsi kimi də görür. Danışıqlarda Hörmüz boğazının təhlükəsizliyi, dəniz kommunikasiyasının davamlılığının təmini kimi məsələlərə də xüsusi diqqət ayrılıb. Çünki bu amillər regionun enerji marşrutları üçün həyati əhəmiyyət daşıyır.

Səfər proqramında innovasiyalar və texnologiyalar sahəsində mübadilə mövzuları da diqqət mərkəzində olub. Ərdoğan artıq ənənəyə çevrilmiş jestinə sadiq qalaraq, Oman sultanına da Türkiyə istehsalı olan «TOGG» elektromobili bağışlayıb. Bu, Türkiyənin milli texnoloji markalarının təşviqinə, həmçinin «texnoloji diplomatiya» ideyasına sadiqliyini göstərir.

İki ölkənin nümayəndə heyətləri Türkiyə şəhərlərinin Oman iqtisadiyyatında iştirak perspektivlərini də müzakirə ediblər. Söhbət sənaye zonalarının tikintisi, su təmizləmə obyektlərinin qurulması, bərpa olunan enerji sistemlərinin inşası kimi məsələlərdən gedir.

Səfərin nəticələri göstərib ki, tərəflər əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi, sistemli dialoqun inkişaf etdirilməsi üçün lazımi iradəyə malikdir. Oman səfəri Türkiyə üçün «çoxvektorlu mövcudluq» konsepsiyasının həyata keçirilməsi istiqamətində addım idi. Bu konsepsiya regionun mülayim və praqmatik dövlətləri ilə tərəfdaşlığın qurulmasını nəzərdə tutur. Oman üçün Ankara ilə əlaqələrin gücləndirilməsi yeni investisiya və texnoloji əməkdaşlıq imkanları deməkdir.

Ümumilikdə Ərdoğanın Küveyt, Qətər və Omana səfərləri Türkiyənin yeni Yaxın Şərq siyasətinin başlanğıcı sayıla bilər. Söhbət iqtisadi rasionallıq və diplomatik çeviklik prinsiplərinə əsaslanan siyasətdən gedir. Ankara yalnız ticarət və investisiya əlaqələrini gücləndirməyə deyil, həm də regional əməkdaşlıq sistemi formalaşdırmağa çalışır. Burada Ankara vasitəçi, tərəfdaş və müasirləşmə prosesinin hərəkətverici qüvvəsi kimi çıxış edir. Körfəz ölkələri üçün isə o, sənaye və texnoloji resurslara çıxış imkanı, həmçinin regionun mürəkkəb siyasi konfiqurasiyasında maraqların tarazlaşdırılması deməkdir.

Beləliklə, Ərdoğanın körfəz turnesi sadəcə səfər deyil, Türkiyənin region ölkələri ilə qarşılıqlı fəaliyyətində yeni strateji oxu formalaşdıran, onun müasir Yaxın Şərq siyasətində aparıcı aktor statusunu dəstəkləyən diplomatik mərhələ sayıla bilər.