14 Марта 2025

Пятница, 21:59

ТРУБОПРОВОД -- И ЦЕЛЬ, И СРЕДСТВО…

Россия сделала очередной ход в борьбе за транзит каспийской нефти на мировые рынки

Автор:

01.04.2007

Мартын 15-дя Афинада Русийа-Болгарыстан-Йунаныстан саммитинин эедишиндя тяряфляр арасында Бургас-Александруполис нефт кямяринин иншасы щагда разылашма имзаланыб. Разылыьа ясасян, борунун узунлуьу 258 км, няглетмя имканы ися 35-50 милйон тон олажаг. Лайищянин дяйяри 800 милйон - 1 милйард доллар арасындадыр.

Бу лайищянин кюмяйи иля Йунаныстан вя Болгарыстан нефтля тяминатыны йахшылашдырмаг, транзит юдямяляри ялдя етмяк, йени иш йерляри ачмаг, Балкан реэионунда эеосийаси нцфузуну артырмаг кими мягсядляр эцдцр. Эцман едилир ки, щям Йунаныстан, щям дя Болгарыстан юз пайларыны (онларын щяр биринин лайищядяки пайы 24,5%-дир) бу бору иля узун мцддят "гара гызыл" нягл едиляжяйиня зяманят верян ири нефт ширкятляриня сатажаг. Лайищядя 51% пайа сащиб олан Русийа ися юз нефтинин базарлара чыхан йолларыны диверсификасийа етмяк, тцрк боьазлары вя сон заманлар проблемя чеврилян Беларус маршрутундан асылылыьы арадан галдырмаьа чалышыр.

Игтисадчыларын щесабламаларына эюря, бу нефт борусундан истифадя Русийа нефт ширкятляринин няглиййат хяржлярини цчдябир гядяр, щятта ола биляр, ики дяфя азалдажаг. Гейд едяк ки, Новороссийскдян нефт Болгарыстанын Бургас лиманына (бу лиманларын йерляшдийи яразидя су дярин дейил) кичик танкерлярля эятиряжяк. Амма Александруполис орайа даща бюйцк танкерлярин йан алмасы цчцн дя ялверишлидир. Бу да Русийа нефтини йалныз Авропа Иттифагы юлкяляриня дейил, щямчинин, АБШ-а рентабелли шякилдя нягл етмяйя имкан йарадыр.

Амма бцтцн бунлар цчцн щюкумятлярарасы разылашма аздыр. Щяля бору кямяринин лайищяляшдирилмяси, онун кечяжяйи яразилярин конкретляшдирилмяси, тариф юдянишляринин разылашдырылмасы, торпаг сащяляринин айрылмасы, йарана биляжяк диэяр зиддиййятлярин вя фикир айрылыгларынын щялл едилмяси лазымдыр. Одур ки ян никбин прогнозлара эюря, бу нефт кямяринин иншасы вя истифадяйя верилмяси 2009-жу илдян тез баш тутмайажаг. 

Мцтяхяссислярин фикринжя, техники бахымдан бу, о гядяр дя чятин лайищя дейил вя иштиракчылар ону малиййяляшдирмяк игтидарындадыр. Гейд едяк ки, Бургас-Александруполис нефт кямяри щяля чохдан тикиля билярди. Лакин тяряфляр, илк нювбядя ися Русийа, индийядяк мцхтялиф бяйанатларла лайищяни лянэидирди. Нящайят, инди цч юлкя сюздян ямяля кечмяк гярарына эялиб.

Харижи мцшащидячиляр баш верянлярля баьлы бир сыра щялледижи мягамы юня чякир. Онларын фикринжя, бу мягамлардан ян важиби Хязяр щювзясиндян щасил олунан нефтин мигдарынын нязярячарпажаг дяряжядя артмасыдыр. Диэяр амил кими ися, ялавя карбощидроэен дашыйыжыларынын яняняви маршрутлар вя мювжуд нефт кямярляри иля няглинин мцмкцн олмамасыдыр. 

Мясяля ондадыр ки, Газахыстан, щямчинин, Русийанын юзц Хязярин шималында нефт щасилатыны эетдикжя артырыр. Аналитиклярин прогнозларына эюря, йахын онилликдя бурада нефт вя газ конденсаты цчгат арта биляр. Лакин артмагда олан бу щяжмин онсуз да кифайят гядяр йцклянмиш вя дар Босфор боьазы васитясиля дашынмасы эетдикжя даща чятин олур. Тцркийя ися дцнйанын ян ири мегаполисляриндян олан Истанбулун еколоъи тящлцкя иля цз-цзя галмасындан ещтийатландыьыны эизлятмир. Бу да юз нювбясиндя, танкерлярин дашынмасы шяртлярини даща да чятинляшдирир. Щава шяраити писляшдикдя, нефт вя нефт мящсуллары дашыйан эямилярин Босфор боьазына дахил олмасы мящдудлашдырылыр вя нятижядя, щям нефт сащибляри, щям дя ону дашыйанлар кцлли мигдарда зийана дцшцр. 

Беля олдугда Гара дянизин дар боьазлары васитясиля Шимали Хязяр шелфиндян ялавя щяжмдя нефтин дашынмасы чох чятин олажаг. Хцсусиля дя нязяря алынса ки артыг буна алтернатив маршрут олан Бакы-Тбилиси-Жейщан (БТЖ) нефт кямяри дя ишя дцшцб.

Бяд прогнозларын яксиня олараг, инша олунан вя истифадяйя верилян бу кямяр бир илдян дя аз мцддят ярзиндя дцнйа базарларына нефтин чыхарылмасы сащясиндя юзцнц етибарлы вя игтисади жящятдян сярфяли маршрут кими тясдиг едиб. Мящз бу сябябдян кямяря рящбярлик едян БТЖ Жо. ширкятинин Директорлар Шурасы бир мцддят яввял БТЖ-нин нягл щяжмини артырмаг гярарына эялиб. Онларын гярарына ясасян, бору кямяринин сутка ярзиндя нягл етдийи 620 мин барреллик щяжм лайищядя нязярдя тутулдуьу кими, 1 милйон барреля йцксялдиляжяк. 

Бунунла йанашы, эяляжякдя щямин рягямин бир гядяр дя артырылараг, 1,7 милйон барреля чатдырылмасынын мцмкцнлцйц нязярдян кечирилир. 

Ону да гейд едяк ки, Азярбайжан, Тцркийя вя бп ширкятинин БТЖ-нин Хязяр енеръи ресурсларыны нягл едян ясас маршрута чевирмяк истигамятиндяки сяйляри рясми Вашингтон тяряфиндян дя там дястяклянир.

Мягсяд айдындыр - Русийа бцджясиня айырмаларын мябляьини артырмаг. Лакин Бакы-Тбилиси-Жейщан кямяринин симасында алтернатив маршрутун мейдана чыхмасы Москванын бу мясялядя дя мювгелярини зяифлядир.

Беляликля, Бургас-Александруполис лайищяси Русийанын апарылан "бору кямяри ойуну"на жавабыдыр вя бурада мягсяд Хязяр нефтинин дцнйа базарларына чыхарылмасы уьрунда мцбаризядя юзцнцн рягабятядавамлылыьыны артырмагдыр. Йери эялмишкян, Москва бу мягсядини щеч эизлятмир дя. Президент Владимир Путин мятбуат конфрансында буну ачыг шякилдя бяйан едиб: "Лайищя (Бургас-Александруполис) Хязяр реэионундан енеръидашыйыжыларынын няглинин Русийа яразисиндян транзитини эенишляндирмяйя имкан веря биляр". Русийанын "Транснефт" ширкятинин рящбяри Семйон Вайншток ися билдириб ки, Бургас-Александропулос лайищяси ХБКК-нин эцжцнцн артырылмасына имкан веряжяк.

Бундан башга, Бургас-Александруполис кямяри иля дашынса беля, Русийа нефти Аралыг дянизи базарларында Азярбайжан нефти иля рягабят апара билмяйяжяк. Азярбайжанын AZERI LIGHT маркалы нефти йцнэцл вя аз сулфидлидир. Сярт еколоъи стандартларын гцввядя олдуьу Авропа юлкяляринин яксяриййяти кейфиййятли Азярбайжан вя йа Ливийа нефтиня цстцнлцк верир вя даща ужуз гиймятя олса да, Русийанын Urals маркалы нефтиня о гядяр дя мараг эюстярмир. 

Йери эялмишкян, Азярбайжанын мювжуд Бакы-Новороссийск нефт кямяриндян истифадядян имтинасынын ясас сябябляриндян бири дя щямин кямярдя бизим нефтимизин Русийа вя Газахыстан мящсулу иля гарышмасы вя нятижядя, онун кейфиййяти вя гиймятинин ашаьы дцшмясидир. Щяр тонда 6-8 доллар итирмяк ися ихражатчы олан Азярбайжана сярфяли дейил.

Одур ки Бургас-Александруполис нефт кямяри лайищяси даща чох Тцркийя вя Украйнанын марагларына тохунур. Бурада сющбят йалныз Гара дяниз боьазларындан танкерлярин кечмясиня эюря юдянишлярин азалмасындан эетмир. Чцнки бу, чохмилйонлу Истанбулун еколоъи тящлцкясинин азалмасы иля тамамиля компенсасийа олунур. 

Даща пис оланы башга мясялядир:  Бургас-Александруполис маршруту иля паралел олараг, Гара дяниз лиманы олан Самсундан Жейщана бору хяттинин чякилмяси нязярдян кечирилир. Хатырладаг ки, бурайа артыг Азярбайжан вя Ирагын бору кямярляри дя аиддир. Одур ки Самсундан эялян бору кямяринин ялавяси Жейщаны дцнйамигйаслы нефт биръасына чевиря биляр.

Бургас-Александруполис нефт кямяринин иншасы, щямчинин, Украйнанын Одесса-Броды нефт борусунун фяалиййят шансларыны азалдыр ки, онун ишлямяси дя Кийевин мараьындадыр. Украйна Одесса-Бродынын шимал истигамятиндя ишляйяряк, даща сонра Полшанын Гданск лиманынадяк чатдырылмасыны истяйир. Амма ейни заманда о да истисна едилмир ки, Хязяр щювзясиндян щасил олунан нефтин мигдары сон дяряжя артажаг вя онун гаршылыглы сямяряли шяртляр дахилиндя бцтцн гейд олунан маршрутларла няглиня ещтийаж йаранажаг.

Бцтцн бунларла йанашы, бору кямярляри иля баьлы йашанан интригалар щеч дя нефт нягли иля баьлы маршрутларын сечилмяси мясяляси иля мящдудлашмыр. Тяряфляр арасында даща сярт рягабят Мяркязи Асийа газынын Авропа истещлакчыларына чатдырылмасында мейдана чыхыр. Бурада, щямчинин, маршрутларын диверсификасийасы вя Русийанын монополист мювгейинин мящдудлашдырылмасы уьрунда мцбаризя эедир. Бу бахымдан, мартын 22-дя Азярбайжанын харижи ишляр назири Елмар Мяммядйаров иля АБШ-ын дювлят катиби Кондолиза Райс арасында имзаланан "Енерэетика сащясиндя гаршылыглы анлашма меморандуму" диггяти жялб едир. АБШ дювлят катибинин мцавининин кюмякчиси Метц Брайзанын билдирдийиня эюря, щямин эюрцшдя тяряфляр "реэионун енеръи дашыйыжыларынын, конкрет олараг, тябии газын Авропа базарларына чыхарылмасы цчцн бору кямярляри шябякясинин чякилишиня дястяк ифадя едибляр". Сяняддя сющбят Бакы-Тбилиси-Ярзурум газ кямяринин Йунаныстан вя Италийа истигамятиндя ялавя голларынын иншасындан эедир. Орада, щямчинин, Русийа "Газпром"уну разы салмайажаг бир мягам - Трансхязяр газ кямяринин тикинтисиня дястяк дя яксини тапыб. Авропа истещлакчылары цчцн Трансхязяр бору хяттинин тикинтиси иля газ няглинин диверсификасийасынын мягсядяуйьунлуьуну Азярбайжанын харижи ишляр назиринин мцавини Араз Язимов Брцсселдя дя бяйан едиб. Гейд едяк ки, о, Белчика пайтахтына Бакынын АИ вя НАТО иля гаршылыглы фяалиййят мясялялярини мцзакиря етмяк мягсядиля йолланыб.

Йекунда бир мягама да тохунмаг истярдик. 2007-жи ил мартын 19-да яввялжядян планлашдырылан ссенарийя ясасян, "Шащдяниз" йатаьындан чыхан Азярбайжан газы Бакы-Ярзурум газ борусу васитясиля шяргдян Эцржцстан сярщядини кечиб. Еля щямин эцн Иран газы жянубдан Ермянистана дахил олуб. 

Бу щям глобал, щям дя реэионал мигйасда эедян бору кямяри дуелинин эюзля эюрцнмяйян ифадяси дейилми? 


РЕКОМЕНДУЙ ДРУЗЬЯМ:

463


Актуально