5 Dekabr 2025

Cümə, 23:10

БИР СЯС ШЯРИН ХЕЙРИНЯ

Müəllif:

15.03.2010

"Мящз ермяниляр щяр хырда мясяляйя эюря сяс-кцй салмаьа мейиллидирляр. Онлары евиня бурахмасан, щяр щансы фитня-фясадларыны ифша етсян вя йа оьруларыны мящкямяйя версян - дярщал щям юзляри фярйад гопарырлар, щям дя башга тайфадан олан сатгын вя сяфещ инсанлары  сяс-кцй салмаьа мяъбур едирляр".

 

XIX ясрин сонларынын рус тядгигатчысы В.Л.Величконун "Гафгаз" китабындан

2010-ъу илин башланьыъы Тцркийя дипломатийасы цчцн о гядяр дя уьурлу алынмайыб. АБШ Конгреси Нумайяндяляр Палатасынын Хариъи ялагяляр комитясинин ардынъа Риксдаг - Исвеч Парламенти дя 1915-ъи илдя баш вермиш "ермяни сойгырымы"нын танынмасына даир гятнамяни гябул етди. Мараглыдыр, щяр ики щалда сяняд ъями 1 сяс чохлуьу иля гябул олунду.

Амма Исвеч Парламентинин гятнамяси бу сийащыда илк йердя дейил. Буна гядяр февралын 15-дя Британийа Парламентинин Нцмайяндяляр Палатасы да "Османлы Тцркийяси яразисиндя ермянилярин вя ассурийалыларын сойгырыма мяруз галдыьыны" таныйан гятнамяни эцндялийя дахил едиб. Мартын яввялляриндя ися аналожи сяняд Испанийанын 4 яйалятини юзцндя бирляшдирян Каталонийа мцхтариййятинин ганунвериъи органында гябул олунду.

Амма бу юлкялярин щюкумятляри дярщал парламентдя гябул едилмиш сянядля разы олмадыьыны ачыглайыб. АБШ-ын дювлят катиби Щиллари Клинтон кими, Исвечин хариъи ишляр назири Карл Билдт дя гябул едилмиш гятнамя иля ялагядар наразылыьыны диля эятириб. "Бу гятнамянин гябулу йанлыш аддымдыр вя о, Исвеч щюкумятинин мювгейини якс етдирмир. Тарихи сийасиляшдирмяйя ещтийаъ йохдур", - дейя Исвечин ХИН башчысы гейд едиб. 

Лакин факт фактлыьында галыр вя о, Тцркийянин сюзцэедян юлкялярля мцнасибятиндя бюйцк эярэинлик йарадыб. 

Баш верянляря ъаваб олараг, Анкара АБШ вя Исвечдяки сяфирлярини эери чаьырыб, цстялик, Тцркийянин Баш назири Ряъяб Таййиб Ярдоьанын Стокщолма нязярдя тутулмуш сяфяри тяхиря салыныб.

Анкарада Исвеч Парламентиндя гябул едилмиш гятнамя тяхрибат кими дяйярляндирилиб. Тцркийянин Баш назири Ящмяд Давудоьлу бу мювгейини щямкары Карл Билдтин нязяриня ачыг шякилдя чатдырыб: "Мян билдирдим ки, Тцркийя иля Исвеч арасында мцнасибятлярин беля уьурла инкишаф етдийи дюврдя бу юлкянин парламентиндя беля гятнамянин гябулу изащолунан дейил. Бу гярарын тяхрибат олдуьуну щямкарымын нязяриня чатдырдым", - дейя Давудоьлу Финландийада исвечли щямкары иля эюрцшдян сонра вердийи ачыгламада билдириб.

Тцркийя - АБШ вя Тцркийя - Исвеч мцнасибятляринин эяляъяйи щагда даща айдын фикри Баш назир Ряъяб Таййиб Ярдоьан сясляндириб: "Биз бу ядалятсизлийи ъавабсыз гоймайаъаьыг".

Щюкумят башчысы щансы ъаваб аддымларындан сющбят эетдийини ачыгламаса да, артыг мятбуатда вя сийаси даирялярдя щадисялярин инкишаф едяъяйи ссенариляр там эцъц иля мцзакиря олунмагдадыр. Бязи аналитикляр, щятта Анкаранын НАТО иля бирэя щярби лайищяляря йенидян баха биляъяйини, Тцркийя щава мяканынын АБШ Щярби Щава Гцввяляринин цзцня гападылаъаьыны вя бу юлкядяки НАТО базаларынын ляьвини беля истисна етмир.

Исвечя эялинъя, Ъон Щопкинс Университетинин Мяркязи Асийа вя Гафгаз Институтунун директору Сванте Корнел "Тренд"я мцсащибясиндя билдириб ки, Исвеч Парламентинин гярары бу юлкянин игтисадиййатына ъидди зярбя вураъаг. "Франса вя Канаданын гондарма сойгырымы танымасындан сонра бу юлкялярин Тцркийядяки сийаси вя игтисади марагларына ъидди зяряр дяйиб", - дейя Корнел хатырладыб.

Диэяр тяряфдян, парламентлярдя гябул едилмиш гярарларын бу юлкялярин щюкумятляри тяряфиндян дястякляняъяйи ещтималы чох аздыр. Бу сябябдян дя Тцркийя, йягин ки, бу юлкялярля мцнасибятиндя радикал дяйишикликляря эетмяйяъяк - тяряфлярин кечмяйяъякляри гырмызы хятт вар.

Щяр щалда, эюрясян, 100 ил яввял баш вермиш щадися иля баьлы гятнамяляр "гасырьасы"нын баш галдырмасына ня сябяб олуб? Доьрудур, щяр ил "ермяни сойгырымы гурбанлары"нын хатирясинин анылдыьы 24 апрел яряфясиндя Тцркийя дипломатийасы ямялли-башлы тяр тюкмяли олур. Амма Гярб индийядяк Ислам дцнйасындакы йеэаня мцттяфигинин ясябляри иля бу гядяр ойнамырды.

Бялкя баш верянлярин сябябини Тцркийя дипломатийасынын ютян ил Тцркийя-Ермянистан ъябщясиндя эери чякилмясиндя ахтармаг лазымдыр? Сон щадисяляр йашанмасайды, Анкаранын Ермянистанла мцнасибятлярин нормаллашдырылмасына щесабланмыш хошмярамлы жестини щцъум кими дя гиймятляндирмяк оларды. Амма сон щадисяляр Тцркийянин ъцзи лойаллыьынын Ермянистан вя онун хариъдяки щавадарларынын иштащыны артыраъаьы щагда прогнозларын юзцнц доьрултдуьуну эюстяриб.

Якс щалда, Гярб мящз Анкара-Йереван мцнасибятляринин нормаллашмаьа доьру эетдийи бир дюнямдя, 100 ил яввял йашанмыш щадисяйя сийаси гиймят вермяйя чалышмазды. Щадисялярин бу ъцр инкишафы няинки Сцрих протоколларынын эяляъяйини шцбщя алтына алыр, щям дя Тцркийя Президенти Абдуллащ Эцлцн дя дедийи кими, "Ъянуби Гафгазда сцлщ вя сабитлийин бяргярар олунмасына истигамятлянмиш аддымлара зяряр вурур".

Анкарайа "щцъум"ларын диэяр сябяби Гярбин Тцркийянин реэиондакы фяалиййятиндян гыъыгланмасы ола биляр - онун сон аддымлары мцттяфигляринин марагларына уйьун дейил. Сон иллярдя Тцркийянин Иран, Ливан вя Сурийа иля мцшащидя олунан йахынлашмасыны яксяр сийасятчиляр Анкаранын Гярбя, диалог да дахил олмагла, бир чох мясялялярдя хариъи сийаси мювгелярини мющкямляндирмяйя ъящди кими дяйярляндирир. Лакин "Region plus"ун аналитикляри билдирирляр ки, Анкаранын бу сийасяти онун АБШ вя Авропа иля мцнасибятляриня ъидди хялял эятиря биляр. Тцркийянин милли марагларынын тямини вя бейнялхалг мювгеляринин мющкямляндирилмясиндя ися мящз АБШ вя Авропа иля мцнасибятляр даща ваъибдир, няинки Сурийа вя йа Ливанла мцнасибятляр.

Ейни заманда, Гярб, хцсусиля АБШ цчцн мцнасибятлярин даща да позулмасы сярфяли дейил. Ян азы она эюря ки, Тцркийя  яввялкитяк Вашингтонун НАТО-да саь яли вя АБШ сярщядляриндян чох-чох узагларда йерляшян эцълц  мцттяфиг ордусу демякдир. Щяля дя игтисади бющранла цз-цзя олан Авропа цчцнся щям дя игтисадиййатына эюря дцнйада 16-ъы йери тутан эцълц  тиъарят тяряфдашыдыр. 


MƏSLƏHƏT GÖR:

576