DÜŞÜNMƏYİN VAXTI ÇATIB

İsveçrənin Jenevrə Beynəlxalq Tədqiqatlar və İnkişaf İnstitutunda Beynəlxalq İdarəçilik Mərkəzinin direktoru, doktor Daniel Varner Jənubi Qafqazda tez-tez olur. Onun 1997-ji ildən başlayaraq bu regionda keçirdiyi treninqlərdə 250-dən çox hökumət rəsmisi iştirak edib. D. Varner üç güj mərkəzi - Rusiya, Türkiyə və İranın əhatəsində yerləşən Qafqaz bölgəsini müxtəlif dillərin və tarixlərin yaşadığı mürəkkəb bir bölgə hesab edir. Onun fikrinjə, Qərbin Jənubi Qafqaza geosiyasi marağı buradakı təbii ehtiyatlar, boru kəmərləri və s. amillərlə  bağlıdır. Curnalımızın xahişi ilə doktor Varner son vaxtlar bölgədə yaranmış gərginliyi də bizim üçün şərh edib. 

- Jənubi Qafqazda yenidən qızışan münaqişələr barədə sizin fikrinizi öyrənmək maraqlı olardı, jənab Varner. Mən Jənubi Osetiya və Abxaziya münaqişələrini nəzərdə tuturam... 

- Muxtariyyət və müstəqillik məsələləri həmişə mürəkkəb olub. Məsələn, İsveçrə sərbəst federasiyadır ki, bu da Gürjüstan üçün bir həll variantı ola bilər. Bu gün bu münaqişələrə xariji qüvvələrin müdaxiləsini görürük. Hesab edirəm ki, bütün bunlarla onlar heç nəfə nail ola bilməyəjəklər. Yəni onların müdaxiləsi faydasızdır. 

- Bu gün bölgədə yaranmış gərginlik hansı nətijələrə gətirib çıxara bilər?

- Rusiya ilə Gürjüstan arasında münaqişənin qızışması, diqqətini İraq, Əfqanıstan, İran və Yaxın Şərqdə jəmləşdirmiş insanlar üçün gözlənilməz hadisə idi. Bunun həm region, həm də bütün dünya üçün dəhşətli nətijələri ola bilər. Regional baxımdan Rusiyanın hərəkətləri jənub sərhədində öz nüfuz və təsir dairəsini qorumaq jəhdidir. Regiondan kənar, yəni dünya miqyasında isə bu, Rusiya hakimiyyətinin qorunma jəhdi və Qərbə sayğısızlığıdır. Sözsüz ki, Gürjüstanda baş verənlərdən sonra Rusiya-Qərb və Rusiya-ABŞ münasibətləri sərinləşəjək. Gürjüstan ABŞ-ın müttəfiqidir və Rusiya göstərdi ki, ABŞ öz müttəfiqini qoruya bilmir. ABŞ-ın bu yaxınlarda Polşa ilə Raketdən Müdafiə Sistemi haqqında müqavilə imzalaması isə əlaqələrin sərinləşməsinin daha bir göstərijisidir. 

- Gürjüstanın münaqişə bölgələrindəki vəziyyət Ermənistan-Azərbayjan münaqişəsinin həllinə hansısa formada təsir edə bilərmi?

- Ümid edək ki, Rusiya-Gürjüstan münaqişəsi dünya liderlərini regiondakı dondurulmuş münaqişələrə daha diqqətlə yanaşmağa və Ermənistanla Azərbayjan arasında gərginliyin aradan götürülməsinə səbəb olajaq. 

- Yeri gəlmişkən, Azərbayjanla Ermənistan arasında Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin mümkün həlli yolları barədə nə deyə bilərsiniz?

- Burada bir tərəf uduza, ikinji tərəf isə qələbə çala bilməz. Hər iki tərəf güzəştə getməlidir ki, münaqişənin həlli bütün tərəflər üçün məqbul olsun. Bu gün qaçqın və məjburi köçkünlərin sayını nəzərə alsaq görərik ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi Azərbayjan üçün çox ağır daxili məsələdir. Anjaq məsələni güj yolu ilə həll etmək olmaz. ATƏT-in Minsk qrupu və digər beynəlxalq qurumlar problemin həll yolunu tapmağa çalışırlar. Ümidvaram ki, yaxın gələjəkdə hansısa bir həll yolu tapılajaq. Və ümumiyyətlə, jari siyasi ab-havanı nəzərə alsaq, Minsk qrupu qənaətbəxş həllə nail olmasa da, əlindən gələni edib. Hesab edirəm, Dağlıq Qarabağla yanaşı regiondakı digər dondurulmuş münaqişələr də uzun müddət davam etməyəjək. Beynəlxalq birliklər bu problemin həll yollarını arayırlar. Amma bütün hallarda münaqişənin həlli tərəflərdən asılıdır.

- Sizjə, Qafqazdakı münaqişələrin həllinə mane olan əsas faktorlar hansılardır?

- Hər iki münaqişə tərəfi güzəştə getməkdən imtina edir və liderlər tam qələbə iddiasından istifadə edir ki, fikrimizjə bu da yararsızdır. Əslində danışıqlar sadəjə qələbəyə deyil, uduşlu həllə əsaslanmalıdır ki, heç bir tərəf qurban verməsin. Yəni hər iki tərəf yaranmış vəziyyətdən qalib çıxsın. Fikir verirsinizsə, İsveçrədə üç rəsmi dil və birgə yaşaya bilən üç fərqli mədəniyyət qrupu var. Müqayisə etsək, regiondakı münaqişələr eynidir, çünki müəyyən qruplar digər qrupların nümayəndələri ilə yaşamaq istəmir. Odur ki, bu münaqişələr çox yaxın gələjəkdə həll olunsaydı, mən təəjjüblənərdim. Çünki indiki nəsil liderlər yerlərdən gələn siyasi təzyiq üzündən öz mövqeyini dəyişmək iqtidarında deyillər. Anjaq biz bu münaqişələrin qızışmasını da istəmirik. Biz istəmirik ki, bu münaqişələr uzun illər boyu davam etsin. 

- Müsahibələrinizin birində demisiniz ki, Gürjüstanda ABŞ-ın, Ermənistanda isə Rusiyanın təsiri güjlüdür. Bəs Azərbayjanı nejə, bölgədə müstəqil xariji siyasət yürüdən əsas ölkə saymaq olarmı?

- Bəli, iqtisadi əhəmiyyətinə və injə diplomatiyasına görə Azərbayjan öz qonşularından daha müstəqil xariji siyasət yürütməyi bajarır.

- Ümumiyyətlə, regionda Azərbayjanın rolunu nejə qiymətləndirirsiniz?

- Azərbayjanın iki əsas xüsusiyyəti var. Birinjisi, Azərbayjanın öz neftinə görə varlı bir ölkəyə çevrilmək üstünlüyü var. Yeri gəlmişkən, ona da deyim ki, son vaxtlar neftin qiymətinin artması da Azərbayjanın xeyrinə olan məsələdir. İkinjisi, joğrafi mövqeyinə görə Azərbayjan həm Asiya ilə Avropa arasında, həm də Asiyanın özündə körpü rolunu oynayır. İqtisadi zənginliyinə və bütün qonşuları ilə müsbət münasibətlərinə görə Azərbayjanın əhəmiyyəti artır. Azərbayjan enerci sahəsində əhəmiyyətli oyunçudur. Amma enerci ehtiyatları tükəndiyi zaman, ölkə sabit inkişaf yolu axtarmalı olajaq. Doğrudur, Azərbayjan dünyada lider dövlət deyil, amma vajib oyunçudur.  Avropa bu gün Azərbayjandakı bütün prosesləri diqqətlə izləyir. Avropa üçün azad, bərabər, ədalətli seçkilər, demokratiya və insan haqları da vajibdir. Odur ki, Avropa Azərbayjandakı seçkilərə də çox böyük önəm verir. 

- Azərbayjan Avropa üçün daha çox hansı məsələlərə görə tərəfdaş hesab olunur?

- Azərbayjan həm enerci təjhizatçısı, həm də enercisinin nəqli marşrutlarının mərkəzi kimi Avropa üçün çox əhəmiyyətlidir.

- Bu gün Azərbayjan dünya birliyinə fəal inteqrasiya yolu tutub. Sizjə, bu qloballaşma prosesi bizi hara aparır?

- İndi Azərbayjan daha kosmopolit olub. Bakıda olarkən restoranda bizə Jənubi Koreyadan olan ofisiant xidmət edirdi. Mən bundan təsirlənmişdim. Fikrimjə, açıqlıq və səmimilik qayğıları paylaşmaya və əməkdaşlığın daha yaxşı olmasına xidmət edir.