VİOLONÇEL ÜÇÜN MUĞAM

Elə in­san­lar var ki, ya­ra­dıcı­lıq sa­hə­sin­də yo­rul­ma­dan ça­lı­şır, bu za­man gördüklə­ri işin ta­rix tə­rə­fin­dən müka­fat­lan­dı­rı­la bi­ləcəy­i­ni ağıl­la­rı­na be­lə, gə­tir­mir­lər. Bu in­san­lar öz­lə­ri­ni həsr et­dik­lə­ri ya­ra­dıcı­lığı o qə­dər se­vir və qiy­mət­lən­di­rir­lər ki, san­ki, ya­ra­dıcı­lığın içə­ri­sin­də əriy­ib ge­dir­lər. Azər­­bayca­nın Xalq ar­ti­s­ti, vi­o­lon­çel us­ta­sı El­dar İsg­ən­də­ro­vu tam əmin­lik­lə işi­nin fa­na­tı olan bu cür in­san­la­ra aid et­mək mümkündür. Ha­zır­da o, Türkiy­ə­də ya­şayır və İs­tan­bul Döv­lət Kon­ser­va­to­riy­a­sı­nın pro­fes­so­ru­dur. İsg­ən­də­rov "Azər­bayca­nın yed­di klas­sik muğa­mı" ki­ta­bı­nın mü­əl­li­fi­dir. Ümu­miyyət­lə, Azər­bay­ca­nın vi­o­lon­çel mək­tə­bi dünya­da ta­nın­mış mək­tə­b­dir. Bu, yal­nız ata və oğul Ro­s­t­ro­po­viç­lə­rin, azər­baycan­lı vi­o­lon­çel müəl­lim­lə­ri İsa­ak Tu­riç, Vla­di­mir An­şe­le­viç, hə­m­çi­nin Sa­bir Əliy­e­vin he­sa­bı­na dey­il. Bu­ra­da El­dar İsg­ən­də­ro­vun da ro­lu var. Əmək­­da­şı­mız bu vi­o­lon­çel us­ta­sı­nın sıx iş qra­fi­ki­nə rəğmən, onun­la gö­rüşüb söh­bət­ləş­məyə müvəf­fəq olub.

- Bir qə­dər özünüzdən, ai­lə­niz­dən, müəl­lim­lə­ri­niz­dən da­nı­şın. Mu­si­qi­çi ai­lə­sin­də doğul­mu­su­nuz?

- Xeyr. Atam Hüseyn İsg­ən­də­rov av­to­mo­bil nəq­liyya­tı na­zi­ri, da­ha so­n­ra MK-nın ka­ti­bi, Azər­baycan SSR Döv­lət Plan Ko­mi­tə­si­nin rəh­bə­ri olub. Anam Suğra Qayı­bo­va Azər­bayca­nın ilk qa­dın de­pu­tat­la­rın­dan idi. O, sta­xa­nov­çu-neftçiy­di. Ye­ri gəl­­­miş­kən, o, Le­nin or­de­ni­ni şəx­sən Ka­li­nin­in əlin­dən al­mış­dı. Bir söz­lə, va­li­deyn­lə­rim fə­a­liyyət sa­hə­lə­ri­nə gö­rə, incə­sə­nət­dən çox uzaq adam­lar olub­lar. La­kin on­lar incə­sə­nət ruh­lu in­san­lar idi­lər - evi­miz­də hər za­man klas­sik mu­si­qi, ba­let səs­lə­nib, rəsm əsər­lə­ri olub...

Müəl­lim­lə­ri­mə gə­lincə, onil­lik mu­si­qi mək­tə­bin­də ilk dər­slə­ri­mi Vla­di­mir Se­za­re­viç An­şe­le­viç­dən al­mı­şam. Onun əsas işi alət­lər­də ifa­nın tex­ni­ki ba­xım­dan tək­mil­ləş­di­ril­mə­si idi. So­nra 2 il ər­zin­də us­ta­dım İsa­ak Tu­riç olub. O, öz növ­bə­sin­də 40-cı il­lər­də kon­ser­va­to­riy­a­mı­za Üze­y­ir Hacı­bəy­ov tə­rə­fin­dən də­vət edil­miş məş­hur Semyon Ko­zo­lu­po­vun tə­lə­bə­si idi. İfa­çı­lığın ək­sər sir­lə­ri­ni məhz Tu­riç­dən öy­rən­mi­şəm, hər bir mu­si­qi əsə­ri­nin ifa­sı­na dər­ra­kə ilə ya­naş­mağı on­dan qa­v­ra­mı­şam. Qı­sa za­man­da onun rəh­bər­liyi ilə say­sız-he­sab­sız vi­o­lon­çel ədə­biyya­tı­nı tə­k­rar-tə­k­rar ifa et­mi­şəm. Nə­hay­ət, əla vi­o­lon­çel us­ta­sı, böyük ürəyə sa­hib in­san olan Sa­bir Əliy­ev. 7 il mək­tə­b­də, da­ha so­nra isə kon­ser­va­to­riy­a­da onun tə­lə­bə­si ol­mu­şam. Ona olan se­vg­im, min­nət­dar­lığım ömrümün so­nu­na­dək da­vam edəcək... Müəl­lim həy­a­tı hər za­man bit­məy­ən so­na­ta­dır. Onu tə­lə­bə­lə­rin da­vam et­dir­mə­si vaci­b­dir. Sa­bir mü­əl­­li­min vaxtsız və­fa­tın­dan so­nra bu borcu­ma hər za­man əməl et­məyə ça­lış­mı­şam... Mən məhz onun sin­fin­də oxuy­an za­man ifa­çı-mu­si­qi­çi­lə­rin Za­qaf­qa­ziya müsa­bi­qə­si­nin qa­li­bi ol­muş, Ümu­mit­ti­faq vi­o­lon­çe­list­lər müsa­bi­qə­si­nin Fə­x­ri fər­ma­nı­nı qa­zan­mı­şam.

Da­ha so­nra, Ba­kı Kon­ser­va­to­riy­a­­sı­nı bi­tir­dik­dən so­nra, P.İ.Çay­kov­ski adı­na Mos­k­va Kon­ser­va­to­riy­a­sı­nın as­pi­ran­tu­ra­sın­da möh­tə­şəm pro­fes­sor Tatya­na Priy­men­ko­dan dərs al­mı­şam. Eti­raf edib ki, müəl­li­f­lə­rim­lə bağlı bəx­tim hər za­man gə­ti­rib.

- İfa­çı­lıq və müəl­lim­lik fə­a­liyyə­ti­lə ya­na­şı, həm də vi­o­lon­çel üçün Azər­baycan mu­si­qi əsər­lə­rin­dən iba­rət məcmu­ə­lər çap et­di­rir­si­niz. Qər­bin mu­si­qi alət­lə­ri özünə­məx­sus Şərq mu­si­qi­si­nin mükəm­məl ifa­çı üçün nə də­rəcə­də ya­rar­lı­dır?

- Bə­li, so­lo vi­o­lon­çel üçün "Azər­bayca­nın yed­di klas­sik muğa­mı" məcmu­ə­sin­də mə­nə doğma olan alə­tin tex­ni­ki im­kan­la­rı­nı mak­si­mum nümay­iş et­dir­məyə ça­lış­mı­şam. Pis­si­ka­to, qlis­san­do, fla­jo­let, iki­li not­lar... Hə­lə Üzey­ir Hacı­bəy­ov muğa­mın Av­ro­pa alət­lə­ri üçün uyğun­laş­dı­rıl­ma­sının vacib­liy­in­dən da­nı­şır­dı. Bu alət­lər tex­ni­ki im­kan­la­rı, tembrlik ba­xım­dan çox zə­ng­in­dir. Hacı­bəy­ov ən uyğun alət­lər ki­mi ilk növ­bə­də truba və trom­bo­nu gö­s­tə­rir­di. On­lar ay­dın, şey­pur səs­lə­ri­lə "Rast" muğa­mı­nın ifa­sı üçün əla­dır­lar. Val­tor­na­nın yum­şaq sə­si, fa­qo­tun bəm də­rin tem­bri isə "Şur" muğa­mı­nın səs­lən­mə­si­ni, xa­rak­te­ri­ni əla çat­dı­rır. Ka­man­çaya ən ya­xın alət skrip­ka­dır. Onun özünə­məx­sus xoş, ay­dın sə­si, hər si­mi­nin xüsu­si tem­bri say­ə­­sin­də "Se­g­ah" skrip­ka­da əla səs­lə­nir. Alt da­ha qə­mg­in, bir qə­dər tut­qun bo­ğuq sə­si ilə "Ça­ha­rg­ah" muğa­mı­nın səs­lən­di­ril­mə­si üçün çox yax­şı­dır. Vi­o­lon­çel isə na­dir məf­tu­ne­dici, se­hir­li sə­si, gö­zəl tem­bri ilə san­ki "Şüştər", "Bay­a­tı-Şi­raz" və "Hu­ma­y­un" muğam­la­rı üçün ya­ra­nıb... Azər­baycan xalq mu­si­qi­si­nin araş­dır­ma­çı­sı, pro­fes­sor Məm­məd Saleh İs­mayı­lov ob­raz­lı ola­raq mu­ğam də­s­g­a­hı­nı mu­si­qi mə­bə­di ad­lan­dı­rıb. Də­sg­a­hı for­ma­laş­dı­ran "böl­­mə"lər və "gu­şə"lə­ri o, mə­bə­din qol­la­rı ilə müqay­isə edib, onun ifa­sı za­ma­nı is­ti­fa­də olu­nan müxtə­lif me­liz­mlər isə özünə­məx­sus "me­mar­lıq" de­ko­ru ad­­lan­dı­rıb. La­kin, is­tə­ni­lən mə­bə­din öz əzə­mə­ti­ni qo­ru­ma­sı üçün gec-tez bər­pa olun­ma­lı­dır. Muğam da bu mə­na­da is­tis­na təş­kil edə bil­məz.

Ki­tab­la­ra gə­lincə, ilk də­fə ola­raq "Azər­baycan bə­s­tə­kar­la­rı­nın vi­o­lon­çel və for­te­pi­a­no üçün ya­zıl­mış əsər­lə­ri" iki cild­də, "Ye­ni baş­lay­an­lar üçün iki vi­o­lon­çe­lin du­e­ti", "Vi­o­­lon­çel­də ilk ad­dım­lar" ki­tab­la­rı da nəşr olu­nub. Bu ki­tab­la­rın tə­q­di­ma­tı Azər­baycan Döv­lət Mu­si­qi Mə­də­niyyə­ti Mu­zey­in­də ke­çi­ri­lib və böyük ma­raq­la qar­şı­la­nıb. Ora­da gənc vi­o­lon­çe­o­list­lər çı­xış edib­lər.

- Gör­kəm­li mu­si­qi­çi­lər Niy­a­zi, Mstis­lav Ro­s­t­ro­po­viç­lə ünsiyyə­ti­niz olub. On­la­rı necə xa­tır­layır­sı­nız?

- Mən Niy­a­zi­nin rəh­bər­lik et­diyi sim­fo­nik or­kest­rdə çı­xış et­mi­şəm. Onun sehrli əl­lə­ri­ni xa­tır­layı­ram. Çı­xış za­ma­nı adam aram­sız ola­raq bu əl­lə­ri seyr edir və özünü unu­dur­du. Pə­rə­s­tiş et­diy­im Ro­s­t­ro­po­vi­çə isə Mə­də­niyyət Na­zir­liy­i­nin xa­hi­şi ilə öz alə­ti­mi hə­diyyə də et­mi­şəm. Bu, onun Ba­kı sə­fər­lə­rin­dən bi­ri za­ma­nı baş ve­rib. Kon­ser­tin tex­ni­ki ba­xım­dan çə­tin epi­zod­la­rı­nın öh­də­sin­dən gəl­məy­im­də Ro­s­t­ro­po­vi­çin mə­nə gö­s­tər­diyi yar­dı­mı heç za­man unut­ma­ram. O mə­nə ifa­nı day­an­dır­ma­dan fley­ta par­tiy­a­sı­nı oxu­mağı məs­lə­hət görmüşdü. Nə­ticə­də, tex­ni­ki ba­xım­dan hər şey öz qay­da­sın­da get­miş­di. O, bu cür da­hi in­san idi. Ro­s­t­ro­po­viç işi­nin sıx­lığı­na bax­may­a­raq, or­kestrlə məş­qlə­rə, us­tad dər­slə­ri­nə vaxt ta­pır, 5 ax­şam ər­zin­də 10 möh­tə­şəm kon­sert­də çı­xış edə bi­lir­di. Üstə­lik, bu za­man əsər­lər­dən heç bi­ri tə­k­rar olun­mur­du. Fe­no­me­nal­lıq!

- Si­zin "üç də­niz" adlanan or­ke­s­t­r­də də çı­xış et­diy­i­niz bəl­li­dir. Bu ha­q­da ət­ra­f­lı da­nı­şar­dı­nız...

- Tek­fe­nov­ski "bir­ləş­miş do­stluq or­ke­s­t­ri"ndə dünya­nın 23 öl­kə­sin­dən ən yax­şı mu­siq­çi­lər top­la­nıb. Ora­da hər bir mu­si­qi­çi so­list­dir və or­ke­s­t­rin so­list­liy­i­ni həy­a­ta ke­çi­rə bi­lər. Bu or­kestr üçün məş­hur bə­s­tə­kar­lar tərə­fin­dən xalq alət­lə­ri də da­xil ol­maq­la, əsər­lər bə­s­tə­lə­nir. Müxtə­lif mu­si­qi­çi­lər­lə ünsiyyət­də olur, tə­əssürat və not müba­di­lə­lə­ri apa­rır­san. Bir söz­lə, mu­si­qiç­lər ara­sın­da əsl do­stluq. Əv­vəlcə si­zə re­per­tu­ar­la ta­nış ol­ma­nız üçün not­lar gön­də­ri­lir, da­ha so­nra, adə­tən, İs­tan­­bul­da görüşür, məşq edir və qa­s­t­ro­la çı­xı­rıq.

- Siz Fi­k­rət Əmi­rov, Əş­rəf Ab­ba­sov, Sev­da İb­ra­hi­mo­va, Azər Rzay­ev və di­g­ər Azər­baycan bə­s­tə­kar­la­rı­nın əsər­lə­ri­nin ilk ifa­çı­sı ol­mu­su­nuz. Pla­s­tin­ka­lar, di­s­k­lər, say­sız-he­sab­sız qa­s­t­rol­lar: Azər­baycan, MDB öl­kə­lə­ri, Fran­sa, Ya­po­niya, ABŞ, Türkiyə, İs­pa­ni­ya, İng­il­tə­rə... Sa­da­la­maq­la bit­məz... Te­le­ma­nı, Vi­val­di­ni, Qay­da­nı, Çay­kov­ski­ni, Mes­si­a­nı, Say­qu­nu, Şo­s­ta­ko­vi­çi özündə bir­ləş­di­rən re­per­tu­ar... Bir çox məş­hur bə­s­tə­kar­la­rın, o cümlə­dən Mo­sar­tın, Pa­­qa­ni­ni­nin, Qa­ra Qa­ray­e­vin bir çox böyük əsər­lə­ri si­zin tə­rə­fi­niz­dən vi­o­lon­çel üçün iş­lə­nib... Bütün bun­la­ra vax­tı­nız necə ça­tır?

- Bu­raya müəl­lim­lik fə­a­liyyə­ti­ni də əla­və edə bi­lər­si­niz... Mə­şğ­ul ol­duğum iş­lər həy­a­tı­mın əsas mə­na­sı­nı təş­kil edir. Nəy­i­sə güclü se­vir­sən­sə, sev­diy­i­ni­zə xid­mət gö­s­tər­mək asan və... dad­lı olur. Mə­sə­lən, Türkiy­ə­də mu­si­qi sə­nə­ti­nə, xüsu­si­lə vi­o­lon­çe­lə böyük ma­raq var. Yə­qin ki, məcmu­ə­lə­ri­mi də Azər­baycan əsər­lə­rin­dən iba­rət vi­o­lon­çel re­per­tu­a­rı­nın böyümə­si üçün nəşr et­di­ri­rəm və bir sı­ra hal­lar­da bu­nu öz və­sa­i­tim he­sa­bı­na edi­rəm. Məq­sə­dim bu gö­zəl mu­si­qi alə­ti­nin və Azər­baycan mu­si­qi­si­nin gö­zəl­liy­i­ni, mükəm­məl­liy­i­ni bütün mu­si­qi­çi­lə­rə nümay­iş et­dir­mək­dir.

- Bel­çi­ka və Hol­lan­diy­aya, Fran­sa və İng­il­tə­rəyə, Al­ma­niya və İs­pa­niy­aya, Ya­po­niya və ABŞ-a qa­s­t­rol­lar za­ma­nı ən nüfuz­lu zal­lar­da çı­xış­lar et­mi­si­niz. Yə­qin ki, hə­min kon­ser­t­lər za­ma­nı oxucu­la­ra gülmə­li gə­lə bi­ləcək qey­ri-adi hal­lar da ya­şa­nıb. Mu­si­qi­çi­lər be­lə hal­lar ha­q­da da­nış­mağı çox se­vir­lər...

- Sim­li kvar­tet­lə xa­ricə qa­s­t­rol sə­fər­lə­ri edən za­man hə­mi­şə 4 de­y­il, 5 avia­bi­let alı­rıq. On­lar­dan bi­ri vi­o­lon­çel üçün nə­zər­də tu­tu­lur. So­vet İt­ti­fa­qı dövründə bi­zə en­di­rim­lər edi­lir­di, am­ma bu en­di­rim nə­dən­sə vi­o­lon­çe­lə aid ol­mur­du. Bu­nun sə­bə­bi­ni so­ru­şan za­man be­lə ca­vab al­mış­dıq: o, SSRİ və­tən­da­şı dey­il. Əvə­zin­də ge­ri qayı­dan za­man Lon­do­nun Xi­t­rou ae­ro­por­tun­da mən­dən xa­nı­mı­mın ha­ra­da ol­duğu­nu so­ruş­muş­du­lar və mən ca­vab ola­raq vi­o­lon­çe­lin futlya­rı­nı gö­s­tər­miş­dim. So­nra on­lar alə­ti təyya­rəyə bu­rax­maq is­tə­mir, bu­nu onun mis­sis Vi­o­lon­çel yox, çel­lo (ora­da vi­o­lon­çel be­lə ad­lan­dı­rı­lır) ol­ma­sı ilə əsas­lan­dı­rır­dı­lar.

- Za­ra­fat öz ye­rin­də, bəs, cid­di da­nış­saq, han­sı plan­la­rı­nız, lay­i­hə­lə­ri­niz var?

- Pol­şa­da kon­sert plan­laş­dı­rı­lır, Pa­qa­ni­ni­nin iki gi­ta­ra və vi­o­lon­çel üçün so­na­ta­la­rın­dan iba­rət əsə­rini bi­tir­mək üzrəy­əm. Türkiy­ə­də ke­çi­ri­ləcək gi­ta­ra fe­s­ti­va­lın­da mən və tə­lə­bə­lə­rim bu əs­ri ifa edəcəy­ik.

- Siz işi­ni­zin fa­na­tı­sı­nız. Özü­nüzü xoş­bəxt in­san sayır­sı­nız­mı?

- Hər şeyə çə­tin­lik­lə na­il olu­ram. La­kin hər za­man baş­la­dığım işi ba­şa çat­dır­mağa ça­lı­şı­ram. Bir ar­zum var - Azər­baycan­da vi­o­lon­çel ifa­çı­lığını elə sə­viyyəyə çat­dırım ki, Ba­kı­da vi­o­lon­çel ifa­çı­la­rı­nın bey­nəl­xalq müsa­bi­qə­lə­ri, fe­s­ti­val­la­rı ke­çi­ril­sin. Bu­nun üçün ça­lı­şı­ram, ba­kı­lı mu­si­qi­çi­lə­rə kö­mək edi­rəm, us­tad dər­slə­ri ke­çir, vi­o­lon­çel üçün ori­ji­nal əsər­lər ha­zır­layır, azər­baycan­lı müəl­li­f­lə­rin ye­ni əsər­lə­ri­ni re­dak­tə edi­rəm.

- Pe­şə­kar mu­si­qi fə­a­liyyə­ti­lə ya­­na­şı, ey­ni pe­şə­kar­lıq­la da­ma (id­man us­ta­lığı­na na­mi­zəd), dağ tu­riz­mi, fi­la­te­liya, pub­li­si­s­ti­ka ilə də mə­şğ­ul­su­nuz.

- Fi­k­rimcə, hər bir ya­ra­dıcı şəx­siyyət vax­ta­şı­rı mə­şğ­u­liyyət sa­hə­sin­də müxtə­li­f­lik et­mə­li­dir. Bu hal­da dünya­nı sağlam şə­kil­də dərk edə bi­lir­sən.

- Ən çox han­sı bə­s­tə­ka­rın əsər­lə­ri­ni ifa et­məyi xoş­layır­sı­nız?

- İ.S. Ba­xın... Bu, cid­di, ey­ni za­man­da mükəm­məl mu­si­qi­dir. Mə­nim üçün Bax­da ən vacib ola­nı onun müa­sir­liy­i­dir. Onun müa­sir­liyi mu­si­qi­lə­rin­də tə­sadüflə­rin, ötə­ri­liy­in ol­ma­ma­sın­da­dır. Ba­xın his­slə­ri gə­ləcəyə yö­nə­lib və bu üzdən də onun mu­si­qi­sin­də üfiq görünmür.

- Fi­k­ri­nizcə, ifa­çı üçün ən vaci­bi nə­dir?

- Sə­mi­mi­lik.

- Gənc mu­si­qi­çi­lə­rə tö­v­siy­ə­lə­ri­niz?

- Müəl­li­f­lə­ri­ni­zə dəy­ər ve­rin, ev tap­şı­rıq­la­rı­nı ağıl­la həy­a­ta ke­çi­rin. Çünki zəh­mət­keş­lik də is­te­dad­dır. Ça­lış­maq, ye­nə də ça­lış­maq.

- Fi­lar­mo­niya səh­nə­si­nə 100 vi­o­­lon­çel ifaçısı çı­xar­sa, nə dey­ər­di­niz?

- Çox tə­əccüblə­nər və se­vi­nə­rəm. Xüsu­si­lə on­la­rın hər bi­ri vir­to­uz so­list olar­sa və tə­bii ki, ək­sə­riy­yə­ti də azər­baycan­lı olar­sa. Bu hal­da se­vim­li müəl­li­mim Sa­bir Hü­sey­no­viç Əliy­ev ki­mi, mən də vi­o­lon­çe­list­lər an­sam­blı ya­ra­dar­dım.