AVROARZU ALVERÇİLƏRİ

Ermənistan Qərb trekində fəallığı davam etdirir. Ölkə parlamenti Avropa İttifaqına üzvlüklə bağlı qanun layihəsini birinci oxunuşda qəbul edib. Sənədi baş nazir Nikol Paşinyanın «Vətəndaş müqaviləsi» partiyasının fraksiyasını təmsil edən 63 deputat dəstəkləyib, müxalifətçi «Şərəfim var» fraksiyasının 7 deputatı onun əleyhinə səs verib. Ermənistan mediasının məlumatına görə, səsvermədə bitərəf qalan olmayıb. Rusiya mediası isə daha bir müxalifətçi fraksiya – «Ermənistan»ın səsverməyə qatılmadığını yazır.

Ermənistan sanki Avropa İttifaqına gedir, amma…

«Avrotəşəbbüs» ilk baışdan ciddi təsir bağışlayır. Bu təşəbbüslə «Demokratik qüvvələr platforması» adlı vətəndaş hərəkatı çıxış edib və o, 2 ayda sənədə 60 min dəstək imzası toplayıb. Artıq bu il yanvarın 9-da təşəbbüsə Ermənistan hökumətində baxılıb və hökumət onu dəstəkləyib. İndi isə müvafiq qanun layihəsi parlamentdə ilk oxunuşdan keçib. Sənəddə bildirilir ki, Ermənistan Respublikası «öz xalqının iradəsinə uyğun olaraq», eyni zamanda ölkəni «təhlükəsiz, qorunan, inkişaf edən və çiçəklənən etmək üçün» Aİ-yə üzvlük prosesinə başlayır.

Amma prosesin lap başında İrəvan artıq yumşaq desək, manevrlərə başlayıb. Məsələnin hələ hökumətdə müzakirə edildiyi yanvar ayında Nikol Paşinyan deyib: «Qanunun qəbulu Ermənistanın Avropa İttifaqına sözün birbaşa mənasında üzvlüyü anlamına gəlmir. Belə ki, buna qanunun qəbulu və hətta hökumətin qərarı ilə nail olmaq mümkün deyil. Bu qərarı yalnız referendum vasitəsilə qəbul etmək olar. Başqa yol yoxdur. Bunu Ermənistan Konstitusiyası tələb edir. Başqa sözlə, istənilən ssenaridə Ermənistan Respublikası Aİ-yə bir halda üzv ola bilər ki, referendum keçirilsin, Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş sayda insan buna «hə» desin».

İndi isə məlum olur ki, referendum da keçirilməyə bilər. Hər halda, Paşinyanın «Vətəndaş müqaviləsi» partiyasından deputat Arman Yeqoyan belə deyib. Parlamentari fikrini belə davam etdirib: «Hazırda bizim Aİ ilə münasibətlərdə mövcud hüquqi bazamız var – Hərtərəfli və genişləndirilmiş tərəfdaşlıq razılaşması (CEPA). Qəbul olunan qanun o deməkdir ki, biz Aİ ilə münasibətlərimizdə qeyd edilən müqavilədən maksimum istifadə etməli, həmçinin irəli getməli, əlavə hüquqi bazanın yaradılması üzərində işləməliyik». Sanki Paşinyanın ətrafı «Avropa qatarını dayandırmağa» çalışır. Bu mənada, müxalifətçi «Şərəfim var» fraksiyasının katibi Tiqran Abramyanın dedikləri də həqiqətdən çox uzaq deyil: «Belə təəssürat yaranır ki, Ermənistan perspektivi olmayan prosesə qədəm qoyur».

Avropa arzuları və Avrasiya reallıqları

Postsovet məkanında «Avro-Atlantik məkana inteqrasiya» ifadəsinin sehrli gücə malik olduğu dövrlər var idi. Bu gün isə bu, heç də belə deyil. Avropa inteqrasiya «yaşlı avropalılar»ın yersiz bürokratik əngəlləri, iradları ilə dolu uzun proses imiş. Ən əsası isə bu yola çıxmış namizədin sonda Aİ üzvü olacağına heç bir zəmanət yoxdur. «Şərq Tərəfdaşlığı» proqramına hələ yeni start verildiyi illərdə düşünülürdü ki, sonda keçmiş sovet respublikaları da «Avropa ailəsi»nin üzvünə çevriləcəklər. Lakin sonradan onların qarşısına sanki bir «şüşə şlaqbaum» qoyuldu. Əlbəttə, onları Avropada heç kimin gözləmədiyi həmin ölkələrə açıq şəkildə deyilmədi. Amma həmin ölkələrin Avropaya inteqrasiyası üçün real addımlar da atılmadı. Üstəlik, Aİ-də «genişlənməyə moratorium» hər zaman əsas müzakirə mövzularından olub və indi də belədir. Sadə desək, Brüssel «Avropa ailəsi»nə yeni üzvlər qəbul etmək istəmir.

Bütün bunların fonunda bir də Rusiya amili var. Moskva İrəvanın Aİ-yə üzvlük qərarını bu ölkənin «suveren hüququ» adlandırıb. Lakin müxtəlif səviyyələrdə bildirilir ki, bu qərarın mümkün fəsadlarını da nəzərə almaq lazım gələcək.

Hər şeydən əvvəl, Ermənistan Avropa İqtisadi İttifaqı (Aİİ) üzvüdür. Moskvada hələ yanvarda deyirdilər ki, İrəvanın eyni vaxtda həm Aİ, həm də Aİİ-də yer alması mümkün olmayacaq. Bunu Rusiya Prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov da dilə gətirib: «İki müxtəlif təşkilatda yer almaq sadəcə, mümkün deyil. Burada gömrük məkanı, mal və xidmətlərin, insanların və kapitalın azad hərəkət zonası başqadır, orada başqa». Bununla yanaşı, Ermənistan məhz Aİİ-yə üzv olması sayəsində Rusiyadan daxili qiymətlərlə neft və qaz, hətta emal olunmamış almaz alır. Bu, ölkə büdcəsinə əlavə milyardlarla dollar deməkdir. İrəvan Aİ-yə üz tutacağı təqdirdə bundan dərhal məhrum olacaq.

Bundan başqa, bir daha xatırladaq ki, Ermənistanın praktik olaraq, bütün əsas infrastruktur ya Rusiyanın mülkiyyətində, ya da konsessiyasındadır. Söhbət dəmir yolundan, qaz və elektrik şəbəkələrindən, mobil rabitədən və s. gedir. Moskva bu infrastrukturu öz hesabına saxlayır. Belə bir vəziyyətdə Kremlin tarifləri cüzi artırması və ya Ermənistanın dəmir yollarının, elektrik enerjisi şəbəkəsinin saxlanmasına xərcləri dayandırması kifayətdir ki, ölkə «infrastruktur fəlakəti» ilə üzləşsin. «Daxili siyasi», «hibrid» və digər siyasi texnologiyalar da öz yerində. Bir sözlə, Ermənistanın Rusiyadan asılılığı çox böyükdür və belə bir vəziyyətdə İrəvan istədiyi geosiyasi dönüşləri etmək iqtidarında deyil.

Xatırladaq ki, Ermənistanın «Avropa inteqrasiya» təcrübəsi ilk deyil. İlk dəfə bu, hələ Serj Sarqsyanın dövründə baş vermişdi. İrəvan o vaxt da Brüssellə danışıqlar apararaq, Aİ ilə assosiasiya sazişi imzalamağa hazırlaşırdı. O vaxt da Ermənistanda hər kəs həyəcanla «Avropa seçimi»ndən, «Avropa perspektivləri»ndən danışırdı. Avropa da öz növbəsində, Ermənistanın Azərbaycan ərazisinin 20%-ni işğal etməsindən heç bir narahatlıq keçirmədən, nüfuz dairəsini genişləndirmək haqda düşünürdü. Hər halda, avropalı məmurlar arasında Ermənistan nümayəndələrinə inteqrasiya arzusundan əvvəl başqasına aid torpaqların boşaldılmalı olduğunu heç kim demirdi.

Müvafiq razılaşmanın 2013-cü ilin noyabrında imzalanması planlaşdırılmışdı. Bu, Aİ-nin Vilnüs sammitində baş verməli idi. Lakin sentyabrın 13-də elə həmin Serj Sarqsyan Moskvaya çağırıldı və orada aparılan müzakirələrdən sonra tam əks bəyanatla çıxış etdi: Ermənistan Avropa İqtisadi İttifaqına qoşulur! Əslində, o anda Sarqsyanın xüsusi seçim imkanı da yox idi: İrəvan ən azı qazı «xüsusi» deyil, dünya qiymətləri ilə almaq gücündə deyildi. Brüssel şokda idi: onlar bu dərəcədə ələ salınacaqlarına hazır deyildilər.

Amma Brüssel «Avropa ailəsinə namizədi» «dolandırmaq» niyyətini, Rusiya ilə əlaqələrin kəsilməsini kompensasiya edəcəyini nə onda deyirdi, nə də indi vəd edir. Avropa institutlarının kabinetlərində və dəhlizlərində düşünürdülər və düşünürlər ki, bir ölkə Avropaya inteqrasiya yolunu seçirsə, bu, onun öz qərarı və öz məsuliyyətidir, bundan sonra necə yaşayacaqlarını da onların özləri düşünməlidirlər.

Odur ki, Avropaya inteqrasiya qərarının qəbulundan, bununla bağlı səs-küylü bəyanatlar səsləndirməzdən əvvəl birincisi, Rusiyadan ən azı iqtisadi asılılığı azaltmaq, ikincisi, Aİ ilə əməkdaşlıq çərçivəsində hansısa iqtisadi bazis yaratmaq lazımdır. Bəli, burada görünən odur ki, Ermənistan idxal-ixrac rəqəmlərində “artım” göstərə bilər, lakin bu, Rusiyaya qarşı tətbiq edilən sanksiyaların İrəvandan yan keçməsindən başqa bir şey deyil.

Kremldən asılılığın azaldılması üçün real addımlar isə atılmır. Hərbi-güc shəsində sanki nələrəsə cəhdlər olunur, amma burada da ciddi nailiyyət yoxdur. Ermənistanın yalnız Rusiya və KTMT ilə real hərbi müqavilələri var.

Beləliklə, bütün hesablamalar göstərir ki, Aİ-yə üzvlüklə bağlı bəyanatlar vermək çox tez və çox təhlükəlidir. Bunu isə marşal Baqramyan 26 ünvanında çətin ki, anlamasınlar. Belə olduğu təqdirdə Paşinyanın AAİ-ni tərk etmədən Aİ-yə qoşulmaq arzusunu nümayiş etdirməsi necə izah oluna bilər?

«Avroarzu» ilə alver

Paşinyanın komandası, əlbəttə ki, bu qədər sadəlöhv deyil. Baş nazirin bütün qərbpərəst gedişlərinin bir sadə izahı var: Ukrayna müharibəsi və onun fəsadları fonunda Rusiyanın köhnə forpostunun şıltaqlığına əhəmiyyət verməyə vaxtı, əvvəlki həcmdə yardım göstərməyə, silah-sursat verməyə isə gücü yoxdur. Belə bir vəziyyətdə Paşinyan Qərbdə müttəfiq axtarmaq qərarına gəlib. Amma görünən odur ki, baş nazir bu işdə də gözlədiyi uğuru əldə edə bilmir. Bunu artıq əksəriyyəti rusiyapərəst olan Ermənistan müxalifəti də deyir. Onlar qərəzli ola bilərlər, amma haqsız deyillər. Belə vəziyyətdə baş nazirin Qərb istiqamətində səs-küylü və inandırıcı jestə ehtiyacı var. Nəzəri, hətta məntiqi baxımdan startı Rusiyanın inteqrasiya layihələrindən çıxmaqla vermək lazımdır. Amma Paşinyanın buna ən azı siyasi iradəsi çatmaz. Üstəlik, belə gedişlərə Ermənistan dövlət olaraq da hazır deyil. Odur ki, ümid ancaq Aİ-yə üzvlük haqqında qanun layihəsinin ortaya atılması kimi səs-küylü jestlərə qalır. Halbuki, bunun «perspektivsiz proses» olduğu hər kəsə aydındır.

Bəlkə də Paşinyan avropalı siyasətçilərdən çox, öz seçicilərində fikir formalaşdırmaq istəyir. Hər halda, bu gün ölkədə daxili siyasi qüvvələr nisbəti Ermənistanda «kabab inqilabı»nın qalib gəldiyi 2018-ci ilin yazındakından fərqlənir. O zaman Paşinyana inanılmaz dərəcədə böyük ümidlər bəslənirdi. Bu gün isə onun «aktiv»ində uduzulmuş müharibə, Azərbaycanın illərlə işğal altında saxlanılmış ərazilərinə itirilmiş nəzarət, antiterror əməliyyatları nəticəsində Xankəndidəki işğalçı xuntanın ləğvi, Azərbaycanla İrəvan üçün son dərəcə axır şərtlərlə sülh müqaviləsinin imzalanması perspektivi var. Bununla yanaşı, Ermənistanda anlayırlar ki, birincisi, Azərbaycan geri çəkilməyəcək, ikincisi danışıqlarda «təzyiq göstərən» tərəf məhz Bakıdır. Belə vəziyyətdə baş nazirin reytinq üçün «dopinq»ə ehtiyacı var ki, elektorata növbəti dəfə «avroarzu» satılması burada işə çox yaraya bilər. Bu gedişin arxasında heç bir real plan olması belə…